Tak jak dzisiaj, tak i przed drugą wojną światową ruch narodowy miał wiele nurtów. Istniało kilka organizacji, a narodowcy różnili się między sobą w wielu sprawach. Najliczniejsze środowisko, narodowo-demokratyczne było wolnorynkowe i demokratyczne. Dużo mniej liczni narodowi radykałowie byli sceptyczni wobec demokracji. Małe, ale dziś sławne ugrupowania odrzucały wolny rynek. Warto by było gdyby i dziś ugrupowania narodowe tak wielką wagę przywiązywały do sfery idei i programu, jak robiły to w międzywojennej Polsce.

Krótka historia ruchu narodowego

W 1887 rozpoczęto wydawanie czasopisma „Głos" . Teodor Tomasz Jeż założył Ligę Polską. Członkami Ligi Polskiej byli Jan Ludwik Popławski, Zygmunt Balicki i Roman Dmowski.

W 1893 Roman Dmowski założył Ligę Narodową (działającą do 1928 roku). Liga Narodowa była elitarną, nieliczną (377 członków na przełomie XIX i XX wieku) i niejawną organizacją. Z ruchem narodowym współpracowało wiele organizacji: Towarzystwo Oświaty Narodowej, Zet, czasopismo „Przegląd Wszechpolski" wychodzący w latach 1895-1905, „Polak" pismo dla mieszkańców wsi mające na celu pogłębienie świadomości narodowej chłopów.

W 1897 powołano do życia Stronnictwo Narodowo Demokratyczne (działające w zaborze Rosyjskim od 1903 roku). W 1905 SND wygrało wybory do Dumy w Kongresówce. Nacjonalizm był kreowany na alternatywę dla socjalizmu. Nacjonalizm był wówczas bardziej praktyką niż ideologią. Dla starych endeków naród był ważniejszy od religii. Traktowali oni religię instrumentalnie i byli zwolennikami, w duchu liberalnym, rozdziału Kościoła od państwa. Jeden z nich, Popławski, zwracał uwagę na wspólny interes polityczny Polaków i Kościoła katolickiego. Starzy endecy głosili też egoizm narodowy i darwinizm społeczny (Dmowski w „Myślach nowoczesnego Polaka", Balicki w „Egoizmie narodowym"). Niezwiązanie starej endecji z religią było owocem powszechnej laicyzacji. Polska inteligencja była religijnie obojętna, religijnie zaangażowane były tylko kobiety i chłopi (ponad ¾ studentów deklarowało się jako ateiści).

W 1919 roku powstał Związek Ludowo Narodowy, który zdobył 1/3 miejsc w parlamencie czyli 129, po rozłamie - 80. ZLN wykreował ustrój republiki parlamentarnej, zagwarantował pozycje Kościoła katolickiego, był parlamentarnym zapleczem rządów (w 1923 roku Witosa, w latach 1925-1926 Skrzyńskiego). Celem ZLN była Polska tylko dla Polaków. Pomimo terroru sanacji w 1926 roku ZLN zdobyło 8% miejsc w sejmie, i 9% miejsc w senacie. Kontynuacja polityczna ZLN czyli SN w wyborach 1930 zdobyło 13% poparcia. Fałszerstwa wyborów dokonywane przez sanację doprowadziły narodowców do bojkotu wyborów w 1935 i 1938 roku. W wyborach samorządowych endecy pomimo terroru sanacji zdobyli 19% poparcia.

Organami prasowymi endeków był od 1922 roku (drugi) „Przegląd Wszechpolski", który został połączony w 1926 roku z „Myślą Narodową" wychodzącą od 1921 roku. ZLN przyjmował w swe szeregi tylko chrześcijan, miał charakter bardziej komitetu wyborczego niż partii politycznej. W swym programie ZLN głosił uprzywilejowanie pozycji Kościoła katolickiego (dla wcześniejszego SND ważniejszy był prymat interesów społeczeństwa nad interesami kościoła). Wśród narodowców istniał spór o stosunek do religii. Zygmunt Wasilewski był rzecznikiem laicyzacji narodowej demokracji, Ludwik Bujalski opowiadał się za katolickim charakterem endecji. Dla założonej w 1922 roku Młodzieży Wszechpolskiej naród był ważniejszy od Kościoła (w 1925 roku rozpoczął się proces odchodzenia MW od laicyzmu). W wyniku wzrostu religijności nacjonaliści polscy z czasem zmienili swą tożsamość z laickiej na katolicką. W 1926 roku na drodze wojskowego zamachu władzę w Polsce przejęli piłsudczycy. Reakcją na likwidacje demokracji i parlamentaryzmu było powstanie Obozu Wielkiej Polski. Na czele OWP stała 19 osobowa Wielka Rada składająca się z Dmowskiego, Rybarskiego, Rossmana, Bieleckiego. Struktura OWP w wobec likwidacji demokracji była hierarchiczna i niedemokratyczna. Sanacja zakazała działalności OWP w Poznańskim i na Pomorzu w 1932 roku, a w całej Polsce - w 1934 roku. W ramach OWP działa autonomiczny Ruch Młodych. Z roku na rok liczebność OWP rosła (w 1930 liczył 35.000 działaczy, w 1932 120.000 działaczy, a w 1933 roku aż 250.000 działaczy). W 1935 roku władzę nad Stronnictwem Narodowym młodym działaczom (w tym i Jędrzejowi Giertychowi) przekazał Roman Dmowski. SN przejęło struktury i masy członkowskie działaczy OWP. W związku z dyktaturą sanacji SN był organizacją hierarchiczną, a nie demokratyczną. W 1939 roku SN liczyło 200.000 działaczy i było największą partią polityczną w II RP (większą niż SL i PPS). W 1934 z SN wyłonił się niezbyt liczny Obóz Narodowo Radykalny.

Polscy nacjonaliści nie podzielali rasowych przesądów i antychrześcijańskich zabobonów narodowych socjalistów z Niemiec. Jedynym wyjątkiem była marginalna i nic nieznacząca Partia Narodowych Socjalistów powstała w 1933. PNS głosiła potrzebę centralnego planowania i integracji wszystkich Słowian, hasła antyżydowskie, choć nie rasistowskie, i antydemokratyczne.

Część narodowców zaangażowała się w obóz piłsudczykowski. Nurt nacjonalizmu proletariackiego reprezentowało Jutro Pracy Jana Hoppe. Secesjonistów z narodowej demokracji Związek Młodych Narodowców (od 1937 roku Ruch Narodowo Państwowy). Powstały w 1937 roku Obóz Zjednoczenia Narodowego OZoN pułkownika Adama Koca przejął hasła narodowej demokracji, które głosił razem z kultem marszałka Piłsudskiego. OZoN przyjmował w swoje szeregi tylko Polaków, był organizacją hierarchiczną, jednoczył tradycję narodową z tradycją piłsudczykowską. Celem OZoNu było: państwo narodowe, nacjonalizm gospodarczym, etatyzm, gospodarka planowa i industrializacja. Postulaty etatyzmu, gospodarki planowej i industrializacji odróżniały OZoN od narodowej demokracji. OzoN miał pozytywny stosunek do Kościoła katolickiego czym różnił się od antyklerykalnej lewicy sanacyjnej. Katolicyzm jako fundament ideologiczny był obcy OzoNowi.

Sekcja Młodych SN uniezależniła się w 1933. Na jej czele stał redaktor „Awangardy" Bolesław Piasecki. Obóz Narodowo Radykalny powstał w 14 kwietnia 1934 roku w wyniku rozłamu w SN, po dwóch miesiącach dynamicznego rozwoju władze zdelegalizowały obóz i uwięziły przywódców narodowych radykałów w obozie koncentracyjnym w Berezie Kartuskiej. Był warszawską organizacją inteligencji bez zaplecza społecznego. Oficjalnie na czele ONR stał Jan Mosdorf, realnie ONR rządził Henryk Rossman. W ONR do władzy aspirował Bolesław Piasecki. Wojciech Wasiutyński był jednym z głównych polityków obozu.

W ONR istniał konflikt miedzy grupą Mosdorfa a grupą Piaseckiego. Po delegalizacji grupa Rossmana bliższa SN nazywana była ONR ABC od tytułu wydawanego przez grupę dziennika „ABC". ONR ABC przeciwstawiał się gospodarce planowej. Grupa Piaseckiego, Wasiutyńskiego i Przytakiewicza zwana ONR Falanga (od tytułu pisma „Falanga") a później RNR (Ruch Narodowo Radykalny) była za gospodarką planową. Od 1936 do 1937 roku ONR ABC próbował bez skutecznie porozumieć się z rządem. Przeszkodą były związki ONR ABC z SN. Piłsudczycy woleli współpracę z RNR Falangą w ramach OzoNu. Władze stworzyły RNR Falanga możliwość legalnej działalności jako Związek Młodej Polski. Związek wydawał czasopismo „Młoda Polska". Przełom lat 1938/1939 był końcem snów o potędze narodowych radykałów.  

Idee narodowej demokracji

Narodowa demokracja odrzucała idee rasistowskie propagowane przez niemieckich narodowych socjalistów z NSDAP (prymat rasy, potrzebę eugeniki, rozszerzanie przestrzeni życiowej, wspieranie przyrostu naturalnego, potrzebę usunięcia żydów).

Narodowi demokraci dawali wyraz swojej niechęci do Żydów w gospodarczym bojkocie. Endecja przestrzegała, że brak rozwiązania kwestii żydowskiej w Polsce doprowadzi do powstania rasizmu w Polsce. Narodowa demokracja widziała rozwiązanie problemu obecności Żydów w Polsce w stworzeniu odrębnego państwa Izrael.

Endecja krytykowała liberalizm polityczny na płaszczyźnie ustrojowej, światopoglądowej i kulturalnej. Endecy krytykowali liberalną antropologię człowieka i głosili argumenty z katolickiej krytyki liberalizmu.

 

Poglądy Romana Dmowskiego

Roman Dmowski głosił sprzeczność interesu kapitału międzynarodowego z interesem Polski. Krytykował też industrializacje, zapowiadając nieuchronną klęskę kapitalizmu industrialnego.

 

Program OWP

OWP potępiał walkę klas, krytykował: liberalizm za nadanie jednostce zbyt wielu praw, idee francuskiego oświecenia, wielki kapitał monopolizujący gospodarkę, masonerię za zatrucie demokracji, ZLN za zbytni liberalizm i demokratyzm oraz imperialistyczny nacjonalizm. OWP nawoływał do: ukształtowania nowoczesnego narodu w duchu pozytywizmu, nacjonalizmu obronnego (bo silniejsze państwa wykorzystują słabsze), rządów świadomej narodowo elity (bo demokracja przeradza się w anarchię), rządów narodu jak w faszystowskich Włoszech, ekspansji kulturowej. OWP uznawał katolicyzm za kapitał społeczny będący podstawą narodu.

OWP głosił zagrożenie dyktaturą międzynarodowego kapitału, postulował odrzucenie i komunizmu i kapitalizmu. OWP był za antyindustrialnym modelem gospodarki. Krytyka industrializacji była jednym z głównych postulatów OWP.

 

Program Ruchu Młodych

Autonomiczny wobec OWP Ruch Młodych głosił swe poglądy na łamach czasopisma „Awangarda". Ruch Młodych miał irracjonalnie pozytywny stosunek do faszyzmu, ideologii stawiającej państwo w centrum, pomimo konfliktu faszyzmu z Kościołem. Równocześnie Ruch Młodych sprzeciwiał się totalitarnemu państwu i imperializmowi, nie był więc faszystowski. Inne postulaty Ruchu Młodych były niezwykle ogólnikowe.

 

Poglądy Jędrzeja Giertycha

Lider Stronnictwa Narodowego Jędrzej Giertych głosił postulaty Polski dla Polaków, emigracji mniejszości narodowych w szczególności Żydów, ciągłości pokoleń Polaków będącej sumą tożsamości Polski, polonizacji mniejszości. Giertych miał tajny konkretny plan realizacji swoich postulatów. Równocześnie Jędrzej Giertych był zwolennikiem: zmniejszenia zakresu roli państwa, ograniczenia władzy centralnej, likwidacji biurokracji szkodzącej Polsce (o biurokrację Giertych obwiniał sanacją), rozwoju samorządów i korporacji, rządów elity narodowej, wpływu Kościoła na świadomość Polaków. Giertych twierdził w 1938 roku, że („Rząd nadmiernie silny również jest złem, którego należy się obawiać".

 

Poglądy Adama Doboszyńskiego

Adam Doboszyński pomimo że nie pełnił ważnych funkcji w ruchu narodowym zmonopolizował pogląd na świat młodych narodowców w II RP. Doboszyński był zwolennikiem: daleko idącej redukcji zadań państwa, organizacji niezbiurokratyzowanych sił społecznych w samorządach i autonomicznych korporacjach.

Doboszyński domagał się: likwidacji wielkiego kapitału w Polsce, zachowania średniej i drobnej własności, uznania średniej i drobnej własności za fundament polskiej gospodarki, likwidacji fabryk i przeniesienia produkcji do warsztatów, powrotu do anachronicznych form gospodarki, nacjonalizacji i uspołecznienia niezbędnych fabryk, zachowania wielkiego kapitału w rękach państwa w gałęziach przemysłu takich jak produkcja uzbrojenia, zmian ewolucyjnych a nie rewolucyjnych. Doboszyński potępiał: pogoń za zyskiem (uznając żądzę zysku za patologię), industrializację, postęp naukowo-techniczny.

Dla Doboszyńskiego ważnym elementem pożądanego ustroju były korporacje, mające na celu zapewnienie solidaryzmu społecznego zamiast walki klas. Korporacje z koncepcji Doboszyńskiego tym się różniły od korporacji z koncepcji katolickiej nauki społecznej (wyrażonych w encyklice Quadragesimo anno z 1931 roku), że katolicka nauka społeczna nie była przeciwna industrializacji i koncentracji przemysłu. Kościół domagał się, by robotnicy mieli udział w dobrobycie.

Co bardzo ważne Doboszyński nie był zwolennikiem socjalizmu, a przeciwnikiem industrializacji. Doboszyński był zwolennikiem wolnego rynku dopóki był on moralny. Interwencję państwa dopuszczał jedynie w sytuacji niemoralności wolnego rynku, w celu walki z demoralizacją. Doboszyński domagał się, by państwo oddało społeczeństwu wystarczająco dużo środków, by jednostki mogły inwestować, a samorząd działać.

 

Program młodych SN

Młodzi SN byli zwolennikami: dyktatury idei a nie państwa, likwidacji biurokracji, rozwoju samorządności, dużej swobody inicjatywy prywatnej w dziedzinie gospodarki. Odrzucali militaryzm, imperializm i kult wodza. W przeciwieństwie do Dmowskiego fascynowali się ustrojem średniowiecznym i byli zwolennikami podporządkowania rzeczywistości społeczno-politycznej katolicyzmowi. Młodzi głosili naczelną rolę religii w kulturze i uznawali religię za sprawę społeczną. Przedstawicielami młodych byli Tadeusz Gluziński zajmujący się rolą cywilizacji i Jędrzej Giertych, specjalista od spisków żydowskich i masońskich.

 

Wolnorynkowe poglądy Romana Rybarskiego

Zwolennikiem wolnego rynku był w ruchu narodowym profesor Roman Rybarski. Jego poglądy były ignorowane przez młodych narodowców oczarowanych ideami Doboszyńskiego.

Roman Rybarski był krytykiem etatyzmu sanacji. Rybarski twierdził, że: kapitalizm nie upadł i ma przyszłość, interwencjonizm szkodzi gospodarce i społeczeństwu, inicjatywa prywatna jest lepsza od interwencji państwa, wyzwoleniem od kapitału zagranicznego jest tworzenie polskiego kapitału prywatnego, industrializacja jest procesem pozytywnym, antyindustrializm jest szkodliwym pomysłem prowadzącym do biedy, zysk jest instrumentem determinującym do pracy i gospodarności, niezbędna jest swoboda gospodarcza jednostek.

 

Program Obozu Narodowo Radykalnego

ONR domagał się: uzdrowienia sytuacji w Polsce, oparcia ustroju na katolicyzmie, militaryzacji, Polski tylko dla Polaków, zachowania własności prywatnej, zagwarantowania społecznej roli własności prywatnej, upaństwowienia bogactw naturalnych, ustroju rolnego opartego na drobnych gospodarstwach rolnych, zapewnia pracy wszystkim Polakom, hierarchicznego ustroju politycznego. ONR był przeciwny industrializacji, uważał że własność prywatna ma służyć całemu społeczeństwu.

Dla narodowych radykałów absolutem była wiara katolicka a nie naród. Narodowi radykałowie mieli zbliżone poglądy co do istoty narodu, różnili się wizjami ładu społecznego. Państwo narodowo-radykalne miało być narodowe, niedemokratyczne, antyliberalne, wrogie Żydom i innym mniejszościom.

Narodowi radykałowie domagali się przymusowej emigracji Żydów z Polski i oskarżali protestantyzm o judaizowanie chrześcijan. Jednak narodowi radykałowie nie przyjęli tożsamości faszystowskiej. Faszyzm nie był intelektualnie atrakcyjny dla polskich narodowców.

ONR za cnoty uznawał wypełnianie obowiązków, hierarchiczność, i solidarność. Dla ONR ważny był katolicyzm i idea państwa narodowego. Obóz planował przyłączyć ziemie cywilizacji polskiej do Polski, nadać państwu militarny charakter, pełnię praw politycznych dla Polaków, Białorusinów i Ukraińców. Żydzi do czasu wysiedlenia do Izraela mieli być pozbawieni praw politycznych. Gospodarka według Obozu miała być bardziej podporządkowana państwu jako ośrodkowi dyspozycyjnemu, bogactwa naturalne miały być unarodowione. ONR popierał ideę rodzinnych gospodarstw rolnych, prawo do pracy dla każdego Polaka. Władza miała być hierarchiczna i wynikać z politycznego zaangażowania a nie z faktu posiadania majątku. ONR krytycznie podchodził do kapitalizmu i komunizmu. Maksymalna liczebność Obozu dochodziła do 7000 członków, większość z nich działała w Warszawie. W wyborach samorządowych poparcie dla działaczy ONR dochodziło do 1,2% w miastach, na wsiach Obóz był nieobecny. ONR był narzędziem w rękach tajnej Organizacji Polskiej.  

Program RNR Falangi

Bolesław Piasecki głosił hasła solidarności narodowej, hierarchiczności i wypełniania obowiązków. Był zwolennikiem gospodarki planowej i interwencjonizmu państwa, by społeczeństwo uniezależniło się od kapitalistów i miało zapewniony dobrobyt.

Falanga chciała państwa totalitarnego. Planowej reorganizacji całego życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Państwo Falangi miało być imperialne i militarystyczne, koncentrujące w swoim ręku wszystkie ośrodki władzy.

Falanga głosiła, że Bóg jest najwyższą wartością (motyw ten był częstszy w publicystyce RNR Falanga niż w publicystyce ONR ABC czy SN). Naród był dla Falangi wspólnotą tożsamości, nie rasy. Falanga domagała się: podporządkowania jednostki narodowi, jedności narodu z Kościołem, zachowania cywilizacji łacińskiej, agresywności i żywiołowości postaw Polaków, by Polacy wyzwolili się z apatii. Według ONR Falangi Polacy winni byli: nauczyć się nienawiści tego, co jest złe, odrzucić indywidualizm i egoizm.

RNR Falanga dążył do: powołania społeczeństwa zhierarchizowanego, rządów monopartii i wodza, ingerencji państwa we wszystkie dziedziny prócz rodziny i Kościoła. Totalitaryzm był potrzebny Falandze, by sprawnie przeciwstawić się komunizmowi i nazizmowi. Cała własność miała być do dyspozycji państwa, by Polska - według RNR - mogła przetrwać. Przez to antypersonalistyczne nastawienie Falanga nie była popularna wśród Polaków. Falanga uważała że monopartia miała by kontrolować i stymulować gospodarkę. Falanga była też przeciwna: samorządności, by społeczeństwo nie było autonomiczne wobec państwa, konkurencji, która była nieskuteczna wobec skuteczności centralnego planowania. Falanga: sprzeciwiała się elitaryzmowi szlacheckiemu i regionalizmom, była za polonizacją mniejszości narodowych. Falanga uważała, że wojna z Niemcami jest nieunikniona, dlatego głosiła potrzebę sojuszu słowiańskiego w Europie Środkowej. Dla RNR rolą, powołaniem, człowieka była walka, a nie spokojne życie. Falanga była za władzą monopartii a nie korporacji.

Falanga chciała: industrializacji i koncentracji przemysłu (odrzucając tym samym utopie Doboszyńskiego), zwiększenia produkcji oraz spadku cen prowadzącego do upowszechnia dóbr dzięki industrializacji i koncentracji, inwestycji w uprzemysłowienie, upaństwowienia surowców, militaryzacji gospodarki.

Falanga była bardziej antysemicka od ONR ABC, nie mniej nie była ugrupowaniem rasistowskim. RNR był antyrasistowski. Polski antysemityzm nie miał nic wspólnego z niemieckim rasizmem. RNR żydostwo opisywał jako stan ducha, a nie cechę biologiczną. Falanga domagała się gett, pozbawienia Żydów praw politycznych, niedopuszczania Żydów do pewnych zawodów, zakazu agitacji religii niekatolickich wśród Polaków.

 

Program ONR ABC

ONR ABC głosił: prymat etyki katolickiej, narodowość jak kwestie świadomości nie biologii, jedność narodową opartą na tożsamości nie na pochodzeniu (Polakiem był każdy kto się czuł Polakiem), szkodliwość rasizmu.

ONR ABC głosił (czego wyrazem jest „Ustrój polityczny narodu" Jana Korolca) potrzebę jednowładztwa króla elekcyjnego (a nie monopartii) i senatu. Senat wybierałby króla, tworzył prawo i powołującego rząd. Rolą rządu byłaby kontrola sejmu wybieranego przez organizacje narodu polskiego. Sejm mógłby rozwiązywać rząd. Sądownictwo byłoby niezależne. Samorządy terytorialne i zawodowe przejęłyby zarządzanie państwem. Rodzina byłaby autonomiczna wobec władz, była by też instytucją wychowawczą. Prawa wyborcze mieliby tylko Polacy. Na Kościele spoczywałaby odpowiedzialność za wychowanie.

ONR ABC, w duchu idei Doboszyńskiego, był przeciwny: industrializacji prowadzącej do proletaryzacji, upaństwowieniu własności prywatnej, centralnemu planowaniu. ONR ABC głosił potrzebę: gospodarowania rodzin na swoim, likwidacji wielkiej własności kapitalistycznej, niezbędnego przymusu uspołecznienia własności, dekoncentracji przemysłu, państwowego nadzoru i kontroli.

Jednym z ideologów ONR ABC był Tadeusz Gluziński autor książki „Zmierzch Izraela" wydanej w 1927. Gluziński w swej książce twierdził że mozaiści szkodzą innym religiom.

 

Program Ruchu Narodowo- Państwowego

Ruch Narodowo - Państwowy, wcześniej zwany Związkiem Młodych Narodowców, który porozumiał się z piłsudczykami przyniósł do obozu sanacji idee narodowe. RNP był antyliberalny i głosił postulaty monopartii. Wyrazem ideologii narodowo-państwowej było pismo „Wielka Polska" wydawane przez Wasiutyńskiego i Staniszkis w ramach OZoNu w 1937 roku. Celem tego środowiska było zintegrowanie sanacji z nacjonalistami.

 

Program antytezy nacjonalizmu chrześcijańskiego Zadrugi

Zadruga pod przywództwem Jana Stachniuka dążyła do kolektywizmu, antyindywidualizmu, industrializacji, zniszczenia wspak kultury definiowanej jako katolicyzm i indywidualizm. Zadruga pomimo że kolektyw nazywała narodem, nie była jak narodowa demokracja zainteresowana bytem narodowym. Celem Zadrugi była wspólnota słowiańska. Zadrużanie głosili, że kolektyw jest bytem doskonalszym od jednostki, że jednostka jest środkiem dla kolektywu, że wartościowa jest tylko twórcza jednostka. Zadrużanie chcieli: nowej idea matrycy, nowej tożsamości kolektywistycznej, totalitarnego państwa ingerującego w każdy aspekt życia jednostki, by środki przeznaczane na konsumpcję przeznaczyć na inwestycje w industrializację. Zadruga pozytywnie oceniała ZSRR, głosiła, że katolicyzm zniszczył kulturę. Nienawiść do katolicyzmu wśród zadrużan była tak wielka, że chwalili protestantyzm.

 

Nacjonaliści niezwiązani z obozem narodowym

W dwudziestoleciu międzywojennym były też organizacje nacjonalistyczne niezwiązane z obozem narodowym. Były one nieliczne i pozbawione znaczenia. Polscy faszyści mieli Stronnictwo Faszystów Polskich, Organizację Faszystów Polskich, Związek Faszystów Polskich i Polską Organizacje Faszystowską. Polscy nardowi socjaliści działali w Partii Narodowych Socjalistów i dwu Narodowosocjalistycznych Partiach Robotniczych (w Sosnowcu i w Katowicach), Polskiej Partii Narodowosocjalistycznej i kilku innych organizacjach. Polscy narodowi socjaliści odrzucali niemiecki nazizm i włoski faszyzm jako szkodliwe ruchy neopogańskie, odrzucali idee monopartii, popierali prawa jednostki, wyrażali nacjonalizm plebejski, socjalizm, troskę o naród i wiarę.