Wydana w 1925 roku praca Rudolfa Korscha „Żydowskie ugrupowania wywrotowe w Polsce" (i wznowiona przed laty w III RP) przybliża czytelnikom zagadnienie ekstremizmu lewicy żydowskiej w międzywojennej Polsce, w tym i zagadnienie żydokomuny.  

Bund

Jak przypomina Rudolf Korsch, Bund powstał w Wilnie w 1897 roku i działał w Rosji, na ziemiach zaboru rosyjskiego, Małopolski, USA i wszystkich innych państwach diaspory. Był popularny wśród robotników, władze partyjne składały się z inteligencji żydowskiej. Celem partii była rewolucja proletariacka na drodze krwawego przewrotu i ustanowienie dyktatury proletariatu oraz rządów rad (doprowadziło to Bund do walki z caratem, poparcia rewolucji bolszewickiej, a w 1920 podczas Zjazdu partii do solidaryzowania się z ZSRR i polskojęzycznymi komunistami). Bund nie był partią socjalistyczną jak PPS, ale komunistyczną i nacjonalistyczną, wierną żydowskiemu nacjonalizmowi, a jej celem było społeczne i narodowe wyzwolenie Żydów na drodze rewolucji komunistycznej. Współpracował z lewicą i komunistami. Jako czysto żydowska partia stawiał sobie za cel poprawę za pomocą rewolucji bytu Żydów (w 1901 chciał by Rosja była federacją narodów, w 1904 wysuwał postulat autonomii Żydów w Rosji). Bund domagał się całkowitej autonomii dla Żydów, równouprawnienia jidysz z językiem polskim, wprowadzenia jidysz w urzędach, sądownictwie i edukacji, autonomii społecznej Żydów i laicyzacji gmin żydowskich, wprowadzenia laickiego szkolnictwa państwowego. Bund manifestował też swój wrogi stosunek do polskiej państwowości, poparł agresję sowiecką na Polskę w 1920 roku. Uznawał Żydów za współgospodarzy Polski. Bund kontrolował związki zawodowe. Odrzucił przy tym przynależność do londyńskiej II Międzynarodówki (za mało lewicowej) i III Międzynarodówki czyli moskiewskiego Kominternu (którego błędem według Bundu było popieranie dyktatury partii komunistycznej zamiast popierania dyktatury proletariatu, oraz zbytni centralizm). Bund propagował zjednoczenie całej lewicy nienależącej do obu międzynarodówek. Nie chciał być utożsamiany z ZSRR, bo bolszewicy zachwiali wiarę robotników w komunizm (a komunizm był niezbędny do realizacji celów żydowskich). Zdaniem Bundu komunizm był słuszny, choć praktyka ZSRR go wypaczyła. Niemniej Bund nie wykluczał współpracy z ZSRR. Partia była podzielona jeśli chodzi o stosunek do ZSRR - część była antysowiecka, a część prosowiecka. Idee Bundu były bliskie rewolucyjnym socjalistom i naukom teoretyka socjalizmu, Żyda, Karola Kautsky'ego. Rewolucyjni socjaliści propagowali dyktaturę proletariatu jako wyraz woli klasy robotniczej, komunizm uznawali za dyktaturę władz partii komunistycznej. Różnic co do formy ustroju i zakresu zniewolenia miedzy komunistami a rewolucyjnymi socjalistami nie było. Karol Kautsky uznawał, że upadek bolszewii jest nieunikniony, co zmuszać miało Żydów-socjalistów do wejścia do bloku antysowieckiego. Kautsky przeciwstawiał się też utożsamianiu komunizmu z Żydami, bo prowadziło to wzrostu antysemityzmu. Bund jako partia nacjonalistyczna i komunistyczna był solidarny z innymi ugrupowaniami żydowskimi w nienawiści do Polski i w solidarności etnicznej Żydów (współpracował wtedy nawet z finansjerą żydowską i ortodoksami), w innych działaniach nie wspierał innych ugrupowań żydowskich w Polsce (bo był za rewolucją) pomimo że miał wspólny program społeczny z takim organizacjami, jak Kombund, Poale Syjon, Farajnigte, Cejre Syjon. Bund zwalczał syjonizm i żydowską burżuazję, Poale Syjon i Cejre Syjon, bo uważał powrót do Palestyny za utopię (z czasem niechęć do Palestyny zaczęła ewoluować w sympatię), a sami syjoniści byli przeciwni krwawej rewolucji. Dodatkowo syjoniści popierali wprowadzenie języka hebrajskiego jako urzędowego, co powodowało osłabienie postulatów Bundu mających na celu uczynienie z jidysz języka państwowego II RP. Bund zwalczał też Kombund bo Kombund był całkowicie podporządkowany sowietom (a sowieci osłabiali nastroje rewolucyjne mieszkańców II RP). Farajnigte zwalczana była przez Bund jako konkurencja. Bund miał wspólny program z Folkistami - wspólnie żądano, by Żydzi byli współgospodarzami Polski (i cieszyli się autonomią) a jidysz był równoprawnym językiem urzędowym. Obie partie miały na celu laicyzację. Inteligencja żydowska zrzeszająca się w ramach partii folkistowskiej organizowała proletariat żydowski w Bund. Bund walczył z ortodoksami żydowskimi z powodu ich religijności. Partia zarzucała ortodoksom zasklepianie się w żydowskiej społeczności i nieumiejętność wykorzystania proletariatu żydowskiego dla celów żydowskich. Bund lekceważył żydowskich zwolenników asymilacji z Polakami gdyż asymilatorzy byli nieliczni. Bund wspierał lewicowe partie gojów od PPS do KPRP, o ile było to zgodne z realizacją interesów żydowskich. Swoje wsparcie dla KPRP ukrywał, gdyż nie chciał być postrzegany jako partia jawnie komunistyczna. W PPS Bund wspierał wszelkie anarchizujące i destruktywne działania (strajki, walki uliczne) i zwalczał wszelkie pozytywne działania PPS jako reakcyjne (PPS jednak nie dał się wykorzystać Bundowi). Wraz z PPS i niezależnymi socjalistami zwalczał faszyzm, nacjonalizm i antysemityzm. Bundowi nie udało się wprowadzić licznych posłów do parlamentu, miał za to wielu reprezentantów w samorządzie (radni Bundu na forum samorządu propagowali komunizm). Działania kulturalno-oświatowe Bundu miały na celu rewolucję proletariacką i dominację kultury proletariackiej. Bardzo aktywna była młodzieżówka Bund Cukunft Jugenbund i związki zawodowe będące ekspozyturą Bund. Bundowskie organizacje społeczne usiłowały tworzyć szkoły o profilu komunistycznym i socjalistycznym, co spowodowało, że władze II RP odmówiły rejestracji takich szkół – w odwecie Bund zorganizował ogólnoświatową akcje oczerniania Polski jako kraju rzekomo prześladującego żydowskie szkolnictwo. Działacze Bundu infiltrowali organizacje szkolne Żydów niebędących członkami Bundu. Ten ostatni dysponował w Polsce dwoma tygodnikami, trzema miesięcznikami i jednym dziennikiem. Był najpopularniejszą żydowską partią w II RP, w ciągu trzech pierwszych lat II RP zorganizował 1170 wieców (nie licząc Warszawy), miał 117 organizacji lokalnych. W 1922 roku wydał pół miliona ulotek wyborczych, zdobywając 80.735 głosów (Poale Syjon Lewica 15.242 głosy).  

Kombund

Żydowski Komunistyczny Związek Robotniczy Kombund powstał z licznych rozłamowców z Bund w 1922 roku. Zrzeszał robotników. Działał na całym świecie w ramach partii komunistycznych. Kombund podporządkował się trzeciej międzynarodówce (komunistycznej), która była narzędziem ZSRR. Kombund głosił, że komunistyczna rewolucja zapewni Żydom autonomię i dobrobyt, a także doprowadzi do społecznego i narodowego wyzwolenia Żydów na drodze rewolucji komunistycznej. W planach Kombundu żydowscy robotnicy mieli być awangardą rewolucji komunistycznej w Polsce, dlatego by skutecznie kierować polskimi robotnikami i wykorzystać ich jako mięso armatnie w nadchodzącej rewolucji, Żydzi zdaniem Kombundu nie mogli głosić haseł etnicznych. Kombund negował zasadność istnienia Polski i innych państw narodowych, prócz żydowskiego państwa w Palestynie. Celem Kombundu była dyktatura proletariatu według modelu sowieckiego. Program społeczny Kombundu był w większej części zgodny z programem Bundu - obie partie popierały komunistyczną rewolucję, która miała zapewnić dobrobyt Żydom (Bund jednak nie podporządkował się ZSRR, podczas gdy Kombund przyjął zwierzchnictwo sowietów). Dla dobra społeczności żydowskiej Bund współpracował z Kombundem. Członkowie Bundu i Kombundu często zmieniali przynależność partyjną (raz w jednej, raz w drugiej partii, w zależności, która partia lepiej w danym czasie agitowała). Kombund nie zwalczał innych organizacji żydowskich a co najwyżej się z nimi spierał. Współpracował z bratnią partią KPRP, też należącą do Kominternu. Kierownictwo i członkostwo w Kombundzie często był tajne (towarzysze posługiwali się pseudonimami). Kombund pomimo że nie startował w wyborach parlamentarnych to w 1922 poparł listę KPRP „Związek Proletariatu Miast i Wsi". Frakcja komunistyczna w parlamencie II RP reprezentowała więc KPRP i Kombund. KPRP i Kombund wspólnie szerzyli komunistyczną propagandę wśród robotników, Kombund był częścią składową KPRP i Kominternu. Miał też w zwyczaju opanowywać cudze organizacje (związki zawodowe czy organizacje młodzieżowe) w tym i te związane z judaizmem. Kombund nie dysponował stałą prasą. Promował jidysz, zwalczał judaizm i żydowską burżuazję.  

Ferajnigte

Ferajnigte powstała w 1917 Rosji, oddział polski czy Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza w Polsce Zjednoczenie powstała w 1918 roku. W 1922 Ferajnigte zjednoczył się z Niezależnymi Socjalistami. Po zjednoczeniu działacze obu partii działali pod nazwą Niezależni Socjaliści (zmiana nazwy miała posłużyć Ferajnigte do skuteczniejszego doprowadzenia do rewolucji komunistycznej). Niezależni Socjaliści nie werbalizowali głośno woli przeprowadzenia rewolucji komunistycznej, by nie zniechęcać Polaków potrzebnych zbyt słabym Żydom do jej przeprowadzenia - polski proletariat miał być narzędziem rewolucjonistów żydowskich. Członkami partii byli robotnicy. Władze składały się z inteligencji. Ferajnigte była sceptyczna wobec pomysłów syjonistów, dążyła do stworzenia żydowskiej państwowości tam, gdzie mieszkali Żydzi (drogą miało być uzyskanie autonomii dla Żydów). Autonomia Żydów między innymi miała polegać na autonomii zawodowej, kulturalnej, oświatowej, edukacyjnej, opieki społecznej, wolności emigracji i kolonizacji, uznaniu jidysz za język urzędowy. Miała dotyczyć przede wszystkim Żydów, ale i też w pewnym stopniu inne wspólnoty etniczne. Ferajnigte sama określała się jako partia narodowo-socjalistyczna upatrująca wyzwolenie narodowe Żydów w upadku systemu kapitalistycznego, była więc zgodna ideologicznie z Bundem, Poalej Syjonem, Kominternem. Popierała rewolucję socjalistyczną, rady robotnicze i dyktaturę proletariatu. Ferajnigte nie miał złudzeń co do demokracji i dyktaturę uważał za lepszy sposób sprawowania władzy. Partia zwalczała kapitalizm, postulowała, by wszystkie międzynarodówki lewicowe (w tym i Komintern) się zjednoczyły. Domagała się zjednoczenia światowego proletariatu w walce z kapitalizmem. Ferajnigte nie przystąpiła do Kominternu uznając, że Komintern jest za słaby, by przeprowadzić globalną rewolucję (która była celem i Ferajnigte, i Bundu - w 1920 roku Bund i Ferajnigte w Rosji stworzyły jedną partię Powszechny Żydowski Związek Robotniczy). Ferajnigte nie była zainteresowana niepodległością Polski i dążyła do likwidacji niepodległego państwa polskiego. W 1920 roku Ferajnigte chciała, by Polska uległa ZSRR i zawarła pokój na warunkach ZSRR. Polska była przez to ugrupowanie uznawana za bastion kontrrewolucji. Ferajnigte uznawała, że tylko ZSRR doprowadzi do upragnionej rewolucji socjalistycznej i tylko komunizm zapewni prawa narodowe Żydom (z czasem ZSRR był krytykowany za niezgadzanie się na autonomię narodową Żydów). Według partii, w związku z tym, że II RP była największym skupiskiem Żydów, to w II RP według Ferajnigte powinna mieć miejsce rewolucja bolszewicka, powołanie rad delegatów robotniczych, nacjonalizacja, stworzenie milicji robotniczej zamiast wojska. Ferajnigte postulowała zachowanie tożsamości narodowej przez Żydów i internacjonalizację oraz wyrzeczenie się własnych tożsamości narodowych przez robotników nieżydowskich. Ferajnigte popierała emigrację do Palestyny i przeciwstawiała się asymilacji (której ulegała żydowska burżuazja). Uznawała, że Żydzi są silni w sojuszu z nieżydowskim proletariatem, chciała jednoczyć lewicę, tworzyć silną lewicę w Polsce, ale nie polską lewicę.  

Niezależna Partia Socjalistyczna w Polsce

Niezależna Partia Socjalistyczna w Polsce popularnie nazywana była Niezależnymi Socjalistami (była sekcją międzynarodówki socjalistycznej w Polsce a nie partią polską). Niezależni Socjaliści ukrywali swoją żydowskość, by przewodzić polskiemu proletariatowi. Niezależni socjaliści uznawali, że proletariat polski zawiódł w 1920 roku, PPS był partią zbyt polską (niezależni socjaliści zwalczali PPS jako partię zbyt polską, a nie - jakby chcieli – internacjonalistyczną, stąd inspirowali rozłamy w PPS), podczas gdy proletariatem polskim powinni kierować Żydzi (proletariat polski miał wspierać aspiracje proletariatu żydowskiego). Niezależni Socjaliści nie współpracowali z KPRP, bo była zbyt skompromitowana i przeciwna prawom narodowym dla Żydów, uznawali jednak, że rewolucja komunistyczna zapewni Żydom wyzwolenie narodowe i ekonomiczne (specyfiką partii było uznawanie, że demokracja jest drogą do komunizmu). Członkami Niezależnych Socjalistów byli robotnicy, natomiast władza w partii należała do inteligencji. Niezależni socjaliści przeciwni byli demokracji (ale w imię realizmu politycznego skłonni byli wykorzystać demokrację dla swoich własnych celów). Popierali walkę klas, proletariacką rewolucję komunistyczną i dyktaturę proletariatu, zjednoczenie międzynarodowego proletariatu, likwidację niepodległej Polski w celu globalnej rewolucji komunistycznej (tylko komunizm miał zagwarantować należne Żydom prawa). Niezależni socjaliści popierali zapewnienie przywilejów mniejszościom narodowym, Żydów uznawali za współgospodarzy Polski, domagali się nadaniu jidysz statusu języka urzędowego, krytykowali żydowską burżuazje i byli niezainteresowani syjonizmem. Niezależni Socjaliści przeciwstawiali się asymilacji i współpracowali z Niemcami nad pomysłem powołania w Europie Środkowej państwa żydowskiego, Judeopolonii. Swoją propagandę wśród młodzieży Niezależni Socjaliści kolportowali w języku polskim i niemieckim. Chcieli mobilizować Niemców do walki z II RP. Niezależni Socjaliści wyspecjalizowali się w agitowaniu za swoją partią na imprezach innych partii i organizacji społecznych. Do propagandy służyły liczne druki ulotne, częstochowski dziennik wydawany w jidysz „Naje Wort" („Nowe Słowo") i krakowski „Dziennik Niezależnych Socjalistów". Niezależni Socjaliści byli członkami londyńskiej międzynarodówki.   Komunistyczna Partia Robotnicza Polski KPRP (poprzedniczka KPP, spadkobierczyni SDKPiL i PPS Lewicy) była partią składającą się Żydów, instrumentem polityki żydowskiej, organizacją, w której Żydzi świadomie i planowo przejmowali władzę (w polityce Żydzi często występowali pod cudzą banderą). Zdaniem KPRP II RP uciskała Żydów, a proletariat polski powinien był walczyć o realizację celów żydowskich. W 1921 lista KPRP zdobyła 121 tysięcy głosów. Celem partii była rewolucja komunistyczna i laicyzacja. KPRP była członkiem trzeciej międzynarodówki moskiewskiego Kominternu (powstałej w 1917 roku). Celem trzeciej międzynarodówki była globalna rewolucja, walka z socjalszowinizmem (lewicą patriotyczną) i socjalpacyfizmem, podporządkowanie komunistycznej prasy moskiewskiej centrali, propagowanie komunizmu wśród żołnierzy, antykolonializm, infiltracja organizacji robotniczych, podporządkowanie krajowych partii komunistycznych dyrektywom Moskwy. Pierwsza Międzynarodówka działająca w Londynie w latach 1864-1876 była dziełem Marksa (z pochodzenia Żyda). Drugą założyli w Paryżu marksiści, działała ona od 1889 do 1914 roku (jej owocem było święto 1 maja). Czwarta działała w Wiedniu od 1920 do 1923 roku (nie chciała się podporządkować Moskwie). Piąta powstała ponownie w Londynie w 1923 roku i stawiała sobie za cel likwidację kapitalizmu na drodze walki klas, globalny sojusz robotników, połączenie II i IV Międzynarodówki. W skład piątej Międzynarodówki wchodzili: żydowskie partie lewicowe, PPS i Niezależni Socjaliści.