Po II wojnie światowej Polska znalazła się pod sowiecką okupacją. Formalna władza należała do polskojęzycznych komunistów przysłanych z Moskwy, realnie całkowicie podporządkowana była polityce i interesom ZSRR. Polscy patrioci byli masowo mordowani przez komunistów kierowanych przez Rosjan. Kilkuset tysięcy żołnierzy wyklętych z bronią w ręku walczyło z nowym komunistycznym okupantem. Komunistyczne władze niszczyły polską gospodarkę, upaństwowiły sklepy, fabryki i posiadłości ziemian. Polakom odebrano wolności i prawa. Na tle cierpień Polaków, Żydzi w stalinowskiej „Polsce” mieli swoje dolce vita.
Żydzi, nie komuniści, całkowicie identyfikowali się z sowietami jako wyzwolicielami. Żydzi władze komunistów postrzegali jako ochronę swojej pozycji i gwarancje dobrobytu. Komunizm był atrakcyjny dla Żydów bo zapewniał Żydom przywileje i eksterminacje środowisk krytycznych wobec Żydów, w tym przede wszystkim narodowców.
Wielu Żydów z Bund i PPR entuzjastycznie włączyło się w budowę nowej komunistycznej „Polski”, i zaangażowało się w komunistyczną dyktaturę. Żydzi tworzyli komunistyczną administracje i aparat terroru. Komunistyczna „Polska” zapewniła Żydom autonomie polityczną i kulturową.
Żydzi wspierani byli finansowo przez władze komunistyczne, i milionami dolarów przez amerykańskich Żydów - działo się to w czasie gdy Polacy mający jakiekolwiek kontakty z światem zachodnim i emigracją byli podawani prześladowaniom przez komunistyczny aparat terroru. Wsparcie komunistów dla Żydów wyrażało się też wsparciem ZSRR i jego kolonii dla Izraela.
Maksimum powojennej populacji Żydów, wynoszące 250.000, zostało osiągnięte w Polsce okupowanej przez komunistów po II wojnie światowej w 1946 roku, po czym drastycznie spadło po fali emigracji związanych z pogromem kieleckim. Żydzi emigrowali głownie do krajów zachodnich, równocześnie Polacy nie mieli prawa do emigracji. Po 1947 pozostało w okupowanej Polsce 90.000 Żydów, w większości komunistów, którzy przeżyli II wojnę światową w ZSRR.
W powojennej Polsce wielu Żydów ukrywało swoje pochodzenie używając nowo przyjętych nazwisk polskich. Żydzi wstępując do partii wpisywali w rubryce narodowość Polak. Żydzi zmieniając swoje nazwiska tworzyli też nowe dokumenty uwiarygadniające ich nowe życiorysy.
PPR, sprawująca w okupowanej przez komunistów Polsce władze z nadania Moskwy, potrzebowała poparcia Żydów na zachodzie. By je zdobyć powołano do życia Centralny Komitet Żydów Polskich, którego szefem był syjonista Emil Sommerstein. SKŻP zajmował się edukacją - 36 szkołami podstawowymi i 44 szkołami średnimi, z jidysz i polskim jako językami wykładowym, działalnością gospodarczą, opieką nad siedmiuset sierotami. Działacze CKŻP za oficjalną aprobatą władz powołali uzbrojone w broń palną, niedostępną dla Polaków, grupy samoobrony do walki z partyzantką antykomunistyczną i kryminalistami. Komuniści powołali też Główny Rabinat Wojska Polskiego, Ośrodek Szkoleniowy dla syjonistów z Hagany w Bolkowie, Centralna Żydowska Komisja Historyczna czyli późniejszy Żydowski Instytut Historyczny.
W okupowanej przez komunistów „Polsce” wydawano książki żydowskie i kilkadziesiąt żydowskich tytułów prasowych. Działały trzy teatry żydowskie. Kahały powołały Żydowskie Zrzeszenie Religijne, którego prezesem był Dawid Kahan naczelny rabin Wojska Polskiego.
Komuniści pozwolili na legalna działalność kilku żydowskich partii – Polacy nie mieli takich swobód. Za zgodą komunistów działał marksistowski ale niezależny od ZSRR Bund, Poael Syjon Prawica pod nową nazwą Syjonistyczna Partia Robotnicza, pro sowiecki Poaele Syjon Lewica pod nazwą Syjonistyczna Partia Robotnicza Lewica, Zjednoczenie Syjonistów Demokratów Ichud, oraz partia religijni syjonistów Mizrachi. Komuniści nie chcieli zalegalizować działalności syjonistów rewizjonistów i utrudniali działalność tradycjonalistycznej Agudach Israel. Partie żydowskie zlikwidowano na przełomie 1949 i 1950 roku. Równocześnie w łanie rządzącej PPR Żydzi mieli oficjalnie swoją frakcje liczącą 7000 osób. Żydzi wstępujący do PPR, czy pracując w UB, nie wyrzekali się swojej tożsamości narodowej, i publicznie praktykowali judaizm. Działało też wiele innych żydowskich organizacji, równocześnie komuniści niszczyli wszelkie przejawy aktywności społeczno-politycznej Polaków.
Pod komunistyczną okupacją kwitło żydowskie życie gospodarcze, równolegle polska inicjatywa gospodarcza była przez komunistów niszczona. W Żydowskiej Centrali Gospodarczej „Solidarność” zjednoczyło się 134 Żydowskich spółdzielni. Na Śląsku kwitł żydowski prywatny handel detaliczny, Żydzi korzystali z praw odebranych Polakom. Wielu Żydów zajmowało się handlem i rzemiosłem. Żydzi pracowali głównie w przemyśle. Żydzi stopniowo odzyskiwali swoją własność zagrabioną przez Niemców, była ona przez Żydów szybko sprzedawana - Żydzi bali się nacjonalizacji, byli zainteresowani emigracją z Polski.
Dynamicznie działała społeczność Żydowska w Łodzi. Wojewódzki Komitet Żydowski składał się z reprezentantów żydowskich partii politycznych, udzielał Żydom pomocy materialnej, pieniężnej, dożywiał, zapewniał przedszkola i mieszkania. Żydzi wydawali w samej Łodzi 20 tytułów prasowych. Działała Żydowska Agencja Prasowa. Kwitło bujne życie kulturalne. Działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich. Ukazywało się wiele publikacji książkowych. Filmy produkowała żydowska spółdzielnia filmowa „Kinor”. Sztuki wystawiał łódzki teatr żydowski. W Łodzi działała żydowska szkoła podstawowa i liceum. Żydzi zatrudniali się w żydowskich spółdzielniach pracy.
Niezależne instytucje żydowskie zostały przez komunistów zlikwidowane dopiero pod koniec 1949 roku. Komuniści umożliwili równocześnie emigracje Żydów do Izraela, Polacy nie zainteresowani życiem pod komunistyczną okupacją nie mieli możliwości wyemigrowania z komunistycznej „Polski”.
Jan Bodakowski
Bibliografia:
„Biuletyn IPN” nr 11/58
„Żydzi i Polacy” Chodakiewicz, Fronda 2000
„Po zagładzie. Stosunki Polsko Żydowskie 1944-1947” Chodakiewicz, IPN 2008
