29 stycznia 1944 r. sowieccy partyzanci, głównie narodowości żydowskiej, wymordowali co najmniej 38 polskich mieszkańców miejscowości Koniuchy w dawnym województwie nowogródzkim II RP. Mimo że IPN prowadzi już od kilkunastu lat śledztwo w tej sprawie, żadnego ze sprawców zbrodni do dziś nie rozliczono.

W czasie II wojny światowej wieś Koniuchy, leżąca w ówczesnym województwie nowogródzkim a dziś na Litwie, zamieszkana była przez około 300 polskich mieszkańców. Miejscowość leży na skraju Puszczy Rudnickiej, gdzie od 1942 r. znajdowały się bazy partyzantów sowieckich. Przebywały tam też liczne zgrupowania ukrywającej się ludności żydowskiej, często zbiegów z gett, z których pod sowieckim nadzorem formowano oddziały bojowe.

Komunistyczni partyzanci organizowali częste wypady do wsi, zabierając żywność, odzież, konie, sprzęty gospodarcze. Tamtejszą ludność, wspierającą polskie podziemie, traktowali jako kolaborujących z Niemcami wrogów.

Rajdom zaopatrzeniowym towarzyszyły gwałty, pobicia i zabójstwa stawiających opór. Z tych powodów w Koniuchach utworzono oddział samoobrony, który przez pewien czas skutecznie uniemożliwiał partyzantom rabunek.

29 stycznia 1944 r. nad ranem doszło do kolejnej napaści na wieś, będącej odwetem za brak woli „współpracy” ze strony jej mieszkańców. Tego dnia ok. 120 partyzantów sowieckich i żydowskich otoczyło miejscowość i przystąpiło do trwającego kilka godzin ataku.

Drewniane zabudowania ostrzelane kulami zapalającymi i podpalane pochodniami szybko stanęły w ogniu. Uciekający w popłochu wybudzeni mieszkańcy ginęli od kul bądź w ogniu trawiącym ich domostwa.

W czasach PRL o zbrodni w Koniuchach ze zrozumiałych względów nie można było głośno mówić ani jej badać. W 2001 r. Kongres Polonii Kanadyjskiej przekazał dostępne materiały historyczne do IPN, którego pion śledczy wszczął w tej sprawie śledztwo.

Ustalono, że zamordowano co najmniej 38 osób, dorosłych i dzieci, nierzadko całe rodziny. Kilkanaście osób zostało rannych, spłonęły prawie wszystkie zabudowania. Według ustaleń Kongresu Polonii Kanadyjskiej liczba zabitych wynosiła ok. 130.

Napadu dokonały radzieckie oddziały partyzanckie „Śmierć faszystom” i „Margirio” z Brygady Wileńskiej oraz „Śmierć okupantowi” z Brygady Kowieńskiej. Większość oddziału „Śmierć okupantowi” tworzyli Żydzi i żołnierze Armii Czerwonej zbiegli z obozów jenieckich. Dowódcami byli Jakub Penner i Shmuel Kaplinsky.

W powszechnie dostępnych relacjach i wspomnieniach żydowskich uczestników tamtych wydarzeń pacyfikacja Koniuchów jest przedstawiana jako wybitna operacja bojowa, wymierzona w zdrajców i niemieckich kolaborantów. Według jednego z napastników, Chaima Lazara, jej celem była zagłada całej ludności łącznie z dziećmi jako przykład służący zastraszeniu reszty wiosek.

Mimo że nazwiska uczestników zbrodni i zarazem autorów fałszujących prawdę historyczną wypowiedzi są znane od dawna, efektów prowadzonego przez IPN od ponad 10 lat śledztwa wciąż nie widać.

Zbrodnia w Koniuchach była jedną z większych z szeregu podobnych akcji prowadzonych w latach 1943-1944 przez oddziały partyzantki sowieckiej w Puszczy Rudnickiej i Nalibockiej. Szacuje się, że w ich efekcie zamordowano w tym czasie nawet kilka tysięcy Polaków.

W 2004 r. we wsi odsłonięto krzyż-pomnik, zawierający 34 nazwiska zidentyfikowanych ofiar.

opr. Paweł Brojek
Źródła: naszawitryna.pl, ipn.gov.pl
Na zdjęciu: pomnik ku czci ofiar pomordowanych w Koniuchach, fot. powiat.koszalin.pl

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.