Kontrowersyjna reforma oświatowa na Litwie — uchwalona w 2011 r. — ze zgrzytem wchodzi w życie. Zgodnie z jej założeniami, uczniowie szkół polskich już od 2013 r. składają ujednolicony egzamin z języka litewskiego, natomiast ujednolicone programy nauczania tego przedmiotu wszedł do szkół dopiero w bieżącym 2017 roku szkolnym. Od 1 września br. uczniowie pierwszych klas, uczący się według nowego ujednoliconego programu nauczania języka litewskiego i literatury, zasiedli w ławkach bez podręczników. Przyczyna jest prozaiczna: mimo ogłoszonej w 2011 roku reformy nie zostały one jeszcze zatwierdzone do użytku w szkołach. Według założeń znowelizowanej Ustawy o Oświacie, w czerwcu 2013 r. uczniowie szkół mniejszości narodowych na Litwie przystąpili do składania ujednoliconego egzaminu maturalnego z języka litewskiego, który określany był przez lituanistów jako „nagły skok do zimnej wody”, gdyż dwa lata dane na przygotowanie do ujednoliconego egzaminu były zbyt krótkim okresem na nadrobienie różnic programowych. Kolej rzeczy została odwrócona — z początku zmuszono uczniów składać ujednolicony egzamin, dopiero 4 lata później do szkół zaczęto wprowadzać ujednolicone programy nauczania. Próby w klasach początkowych pracowania według nowego programu są tragiczne, gdyż w większości dzieci z rodzin polskich nie znają języka litewskiego, dlatego „ujednolicenie” idzie bardzo trudno. Nie ma mowy o zrozumieniu tekstu na takim samym poziomie, jak w litewskich szkołach. Uczniowie polskich klas początkowych przychodzą do szkoły, często znając jeden, drugi wyraz po litewsku. Dlatego w pierwszej klasie nie potrafią jeszcze płynnie wysłowić się, gdyż muszą zacząć od nauki podstawowych wyrazów. Obecna praktyka jest karygodna i niedopuszczalna, a takie ujednolicanie programów nauczania już na starcie jest zbyt trudne. Na opanowanie języka litewskiego, który jest przecież dla polskiego dziecka językiem obcym, potrzeba więcej czasu. Dziecko poznaje go dopiero w szkole, w domu rozmawia po polsku, a litewską telewizję ogląda rzadko z racji na to, że nie ma w nim dobrych programów dla dzieci. Ujednolicenie programów nauczania języka litewskiego od klasy pierwszej jest również problematyczne, ponieważ podręcznik i pomoce do nauczania oraz jej metodyka są zrównane z metodyką nauczania języka litewskiego jako ojczystego, co w wypadku szkół mniejszości jest niemożliwe, ponieważ jest to język wyuczony dla przedstawicieli szkół mniejszości. Uważamy, że programy nauczania powinny być różne dla każdej grupy szkół, ponieważ dla mniejszości ważne jest rozwijanie kompetencji komunikacyjnych oraz piśmienności. Ważny jest dobór metodyki oraz specjalne przygotowanie nauczycieli lituanistów, którzy przynajmniej w stopniu początkowym znaliby język mniejszości, dla której wykładają. Kwestia zwiększenia liczby godzin na nauczanie języka litewskiego jest sporna, ponieważ brak „wolnych” godzin lekcyjnych. Konsekwencją wzmożonego nauczania języka litewskiego jest rezygnacja z części godzin przeznaczonych na nauczanie języka ojczystego lub innych przedmiotów. Pragniemy również zwrócenia uwagi na fakt, że w 2000 roku egzamin maturalny z języka ojczystego nagle został wycofany z listy egzaminów obowiązkowych na maturze. W okresie po podjęciu przez ministerstwo takiej decyzji społeczność polska na Litwie aktywnie występowała za jego przywróceniem na listę egzaminów obowiązkowych. Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna” zebrało 25 tysięcy podpisów pod apelem do najwyższych władz Litwy o przywrócenie egzaminu z języka ojczystego na listę obowiązkowych egzaminów na maturze. Uważamy, że dwanaście lat nauki języka ojczystego powinno być zakończone obowiązkowym egzaminem maturalnym, tym samym uznając należny status języka ojczystego, zaś jego wyniki muszą rzutować na wyniki przy rekrutacji na studia wyższe. Należy pamiętać, że język ojczysty to nie tylko poprawność językowa – służy on kształtowaniu światopoglądu, jest to szata naszych myśli, potwierdzająca naszą tożsamość. 20 listopada 2017 r. Forum Rodziców Szkół Polskich na Litwie zorganizowało konferencję pt.: „Ujednolicony program nauczania języka państwowego w szkołach mniejszości narodowych na Litwie” z udziałem władz samorządowych, przedstawicieli Sejmu RL, Ministerstwa Oświaty i Nauki, Narodowego Centrum Egzaminacyjnego, Centrum Rozwoju Edukacji, rejonowych wydziałów oświaty, lituanistów i rodziców. W wystąpieniach uczestników dotyczących nauczania języka litewskiego przewijała się wspólna myśl, co do której byli zgodni, zarówno zabierający głos lituaniści, jak też rodzice uczniów klas początkowych. Ujednolicony program nauczania języka litewskiego nie jest dostosowany do możliwości językowych dzieci ze szkół mniejszości narodowych, uczniowie zaś przeżywają z tego powodu ogromny stres. Świadczą o tym również wyniki sondażu, przeprowadzonego przez Poradnię Pedagogiczno-Psychologiczną Rejonu Wileńskiego. 92 proc. rodziców zadeklarowało, że nauka języka litewskiego działa na dzieci w sposób przygniatający i powoduje napięcie. Tymczasem wprowadzenie nowego, ujednoliconego programu nauczania języka litewskiego jako ojczystego odbyło się bez odpowiedniego przygotowania merytorycznego, nauczyciele bowiem nie mają ani odpowiednich podręczników, ani pomocy metodycznych do nauczania w tak skomplikowanych warunkach. Do Ministerstwa Oświaty i Nauki, do wszystkich odpowiednich instytucji zostało skierowana rezolucja konferencji z konkretnymi propozycjami. Na skutek błędów w systemie oświaty dzieci cierpią emocjonalnie, fizycznie, psychicznie. My, jako rodzice, nie możemy godzić się na krzywdzenie naszych dzieci. Renata Cytacka Forum Rodziców Szkół Polskich na Litwie