Gen. Antoni Heda ps. „Szary” - legendarny dowódca ugrupowań partyzanckich na ziemi świętokrzyskiej

Jest zaliczany do najwybitniejszych dowódców ugrupowań partyzanckich walczących na Kielecczyźnie. W 1945 r. wsławił się akcją uwolnienia kilkuset więźniów z kieleckiego więzienia UB. Skazany na 4-krotną kare śmierci, wyszedł na wolność na fali gomułkowskiej odwilży, by w dalszym ciągu działać na rzecz niepodległej Polski. Antoni Heda urodził się 11 października 1916 r. w rodzinie chłopskiej we wsi Małomierzyce na Mazowszu. Po ukończeniu szkoły powszechnej kształcił się w Kolejowej Szkole Technicznej w Radomiu. We wrześniu 1936 r. zatrudnił się w Fabryce Zbrojeniowej w Starachowicach w Izbie Pomiarów. W 1937 r. został powołany do odbycia służby wojskowej, początkowo w Kielcach w 4 Pułku Piechoty Legionów, a następnie w Szkole Podchorążych Rezerwy 2 Dywizji Legionów w Sandomierzu. Podczas kampanii wrześniowej walczył w składzie 12. Dywizji Piechoty pod Iłżą, a następnie na Lubelszczyźnie. Po klęsce powrócił w rodzinne strony. W styczniu 1940 r. związał się z konspiracyjną Organizacją Orła Białego. Po jej rozbiciu przez Niemców, w lutym 1940 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej i objął stanowisko komendanta Obwodu Iłża. W lipcu 1940 r. został zatrzymany przez sowietów podczas próby przekroczenia zielonej granicy i trafił do twierdzy brzeskiej. W czerwcu 1941 r. skazano go na 12 lat łagrów, ale uniknął wywózki ze względu na wybuch wojny niemiecko-radzieckiej. Po zajęciu Brześcia przez Niemców został osadzony obozie dla jeńców sowieckich pod Terespolem, skąd uciekł w połowie grudnia. Po powrocie w rodzinne strony włączył się w działalność Armii Krajowej. Został mianowany komendantem Podobwodu Iłża. Na czele stworzonego przez siebie kilkudziesięcioosobowego oddziału przeprowadził wiele brawurowych, zakończonych sukcesem, akcji zbrojnych. W sierpniu 1943 r. wsławił się zdobyciem więzienia niemieckiego w Starachowicach i uwolnieniem około 80 przetrzymywanych tam więźniów. Brał też udział zdobyciu więzień w Iłży i w Końskich, w opanowaniu starachowickiej fabryki i wyniesieniu z niej broni. 1 kwietnia 1944 r. dowodził oddziałem partyzanckim w bitwie pod Jeleńcem koło Ostrowca, rozgramiając przeważającą obławę hitlerowskiej żandarmerii. W czasie akcji „Burza” w składzie II batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów AK brał udział walkach pod Radoszycami, Trawnikami i Szewcami. Po wkroczeniu Armii Czerwonej kontynuował działalność konspiracyjną i walkę zbrojną z nowym okupantem w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie Delegatury Sił Zbrojnych. W nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. przeprowadził najsłynniejszą akcję bojową, gdy 250-osobowy oddział pod jego dowództwem rozbił ubeckie więzienie w centrum Kielc i uwolnił około 350 więźniów, głównie żołnierzy AK. Sukces przypłacił wielką tragedią osobistą - poszukujący go ubecy aresztowali jego rodzinę, a następnie podczas przesłuchań zakatowali jego dwóch braci oraz szwagra. Po akcji w Kielcach „Szary” zaprzestał działalności konspiracyjnej i pod zmienionym nazwiskiem wyjechał na Wybrzeże, a później do Emilianowa koło Ostródy. Poszukiwany przez UB, w lipcu 1948 r. został aresztowany w Gdyni, a następnie przewieziony do Kielc. Skazany na 4-krotną karę śmierci, zamienioną aktem łaski na dożywocie, został początkowo osadzony w więzieniu mokotowskim, a następnie w Rawiczu i we Wronkach. Objęty amnestią w 1956 r. wyszedł na wolność. Zamieszkał w Warszawie, gdzie otworzył prywatny warsztat. W dalszym ciągu prowadził działalność niepodległościową. W latach 70. rozpoczął współpracę z nielegalnymi organizacjami patriotycznymi, m.in. z „Ruchem”. W 1980 r. wstąpił NSZZ „Solidarność”, przez wiele lat był doradcą kardynała Stefana Wyszyńskiego. Podczas stanu wojennego był internowany w obozie na warszawskiej Białołęce. Po 1989 r. działał w organizacjach kombatanckich i patriotycznych. Był współorganizatorem i prezesem Światowej Federacji Polskich Kombatantów. W latach 90. związał się z narodowym środowiskiem Tygodnika „Ojczyzna”. Gen. Antoni Heda „Szary” zmarł 14 lutego 2008 r. w Warszawie w wieku 91 lat. Został pochowany na cmentarzu w Podkowie Leśnej. Za swoje zasługi na polu walki został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V i IV Klasy, Krzyżem Walecznych oraz innymi odznaczeniami bojowymi. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński nadał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Źródła: encyklopedia-solidarnosci.pl Fot. podziemiezbrojne.blox.pl