13 czerwca 1943 r. Zbrodnia UPA w Kołkach na Wołyniu

W 1943 r. położna na Wołyniu miejscowość Kołki stała się głównym ośrodkiem enklawy, tzw. Republiki Kołkowskiej, utworzonej przez oddziały UPA. 13 czerwca tego roku Ukraińcy zamknęli w miejscowym kościele 40 Polaków, a następnie budynek podpalili. Położona nad rzeką Styr miejscowość Kołki leży w rejonie maniewickim obwodu wołyńskiego Ukrainy. Powstała w XVI w. i była własnością kilku wielkich rodów arystokratycznych, m.in. Radziwiłłów. W czasach II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy Kołki należącej do powiatu łuckiego w województwie wołyńskim. Po wybuchu II wojny światowej tereny te zostały zajęte przez Niemców, którzy utworzyli w miasteczku getto dla ludności żydowskiej. 13 listopada 1942 r. doszło w Kołkach do jednego z pierwszych masowych na Wołyniu mordów dokonanych przez Ukraińców na ludności polskiej. Od marca 1943 r., na terytorium Wołynia wyzwolonym od wojsk niemieckich, UPA rozpoczęła tworzenie enklawy, tzw. Republiki Kołkowskiej. W połowie czerwca 1943 r. z miejscowości ewakuowali się niemieccy żołnierze oraz większość miejscowych Polaków. Kołki zajął oddział UPA pod dowództwem Mykoły Kowtuniuka „Oleha”, należący do kurenia Stepana Kowala „Rubaszenki”. Upowcy utworzyli tam jedną ze swoich głównych baz wojskowych. Po wyjściu Niemców z miasteczka, 13 czerwca 1943 r., Ukraińcy wyłapali pozostałych Polaków i w liczbie około 40 osób zamknęli ich w kościele, który podpalili. W samym miasteczku zginęło łącznie 68 Polaków, 6 Rosjan i 1 Ukrainiec. Kołki stały się głównym miejscem wypadowym dla oddziałów UPA atakujących oddaloną o kilkanaście kilometrów miejscowość Przebraże – jeden z największych ośrodków polskiej samoobrony na Wołyniu. Walki trwały od lipca 1943 r. do wejścia Rosjan w styczniu 1944 r. Przy znacznych stratach wśród ludności cywilnej Przebraże i okoliczne wsie udało się obronić. Republika Kołkowska została rozbita przez frontowe jednostki niemieckie, z użyciem lotnictwa i artylerii, w listopadzie 1943 r. Dziś mija 75. rocznica ukraińskiej zbrodni na Polakach. Źródła: Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza "Rytm" Moje Kresy. Kołki - bastion banderowców, Stanisław S. Nicieja, www.nto.pl, 25 marca 2016