"Literatura kresowa to wzorce, ideały, tęsknoty. Sięgam po jedną z najpiękniejszych książek o Kresach. Jej bohaterka – Anielka szuka swej drogi – i w życiu i drogi do pojmowania istoty Kresów. A przesłanie, które usłyszy, ma wręcz modlitewny ton:
„
Miłuj ją! Miłuj tę ziemię Kresową, smutna jest i biedna, bo szarpana zewsząd.
Miłuj ją, bo zapomniana i nie dąży do niej nikt.
Miłuj ją, bo skarby w niej utajone, których nie widzą zwykli zjadacze chleba.
I ci, co się jej wyrzekną.
I ci, co ją haniebnie opuścili dla wygód i dostatków.
To przecież polska ziemia, polską krwią bohaterów użyźniona" (A. Grudzińska, "
Kresy: powieść współczesna", Warszawa [b.d.w.]).
Literaturę kresową dla dziewcząt charakteryzuje autobiografizm i autentyzm, który urasta do wysublimowanej metody twórczej. Poprzez biografie indywidualne pokazany jest cały dramat tamtych ziem. Bohaterki utworów kresowych są mi szczególnie bliskie, a różnica epok czy realiów nie ma tu żadnego znaczenia. To postacie piękne (choć często kruchego zdrowia), jednoznaczne, bezkompromisowe, wcielenia honoru i bezwarunkowego
patriotyzmu.
Twórcą par excellence kresowym był Kornel Makuszyński urodzony
w Stryju nieopodal Lwowa – autor utworów dedykowanych przede wszystkim dzieciom oraz młodzieży. Od 1915 r. mieszkał w Kijowie, gdzie aktywnie współtworzył polskie życie kulturalne. Tworzył wiersze patriotyczne, nowele, opowiadania, felietony i powieści, przede wszystkim dla dzieci (napisał m. in. "O dwóch takich, co ukradli księżyc" [1928], "Przyjaciel wesołego diabła" [1930]).
Był też autorem komiksów dla dzieci – choćby słynnych Przygód
Koziołka Matołka. Walczył w powstaniu warszawskim. W swoich powieściach Makuszyński z lekkością i swadą kreślił portrety dziewcząt i chłopców,okazując przy tym intelektualne poczucie humoru, w myśl hasła „uczyć bawiąc”, gdzie za pośrednictwem sytuacji komicznych przekazywane są zalecane normy postępowania.
Wśród innych znanych utworów Makuszyńskiego„z portretem dziewcząt i chłopców w tle” należy wymienić: "Szaleństwa panny Ewy" (1940), "Awanturę o Basię" (1937), "Wyprawę pod psem" (1935). W "Pannie z mokrą głową" pierwszym nauczycielem tytułowej bohaterki jest ksiądz, z którym zaprzyjaźniła się niepokorna, a zarazem zagubiona dziewczynka. Opowiadał jej o zwierzętach pięknie i wzruszająco, podkreślając, że należy być dla nich dobrym i miłosiernym. „Młody diabeł ze starym aniołem” – tak podobieństwo między nimi przez opozycję określał sam autor.
To ksiądz nadał jej przydomek „panna z mokrą głową”, co ona przyjęła z pokorą i wiedziała, że wynika to z życzliwości oraz przyzwolenia na oryginalność. Okazał jej przyjacielską miłość, a jego śmierć była dla dziewczynki niewyobrażalnym ciosem. Pozostawił na jej rzecz duchowy testament:wzorce.
Szczególnym odbiorcą literatury kresowej jest rodzic skupiony na patriotycznej edukacji domowej swoich dzieci, młody człowiek dążący do nieustannego poszerzania swej wiedzy oraz działający na rzecz umocnienia swojego kraju w ramach prawicowych stowarzyszeń lub organizacji. Wierny ideałom i głęboko w sercu skrywający pojęcia: Bóg, Honor, Ojczyzna.
To aktywny czytelnik, głęboko zaangażowany w lekturę dzieła literackiego.Podejmujący rękawicę, gdy dany utwór literacki inspiruje go do działań patriotycznych. Formowany duchowo od maleńkości dzięki dziecięcym,patriotycznym lekturom kresowym – nawet jeśli były to proste opowiadania czy wierszyki. Ten model chce przekazać kolejnym pokoleniom, młodszemu rodzeństwu lub podczas spotkań o charakterze formacyjnym".