Jako zwolennik Europy wolnych narodów wspierał demokratyczne ruchy niepodległościowe na całym kontynencie z nadzieją, że przyniosą one wolność także będącej pod zaborami Polsce. Organizował pomoc militarną na rzecz powstania styczniowego, był twórcą i pierwszym prezesem Ligi Polskiej, z której wyłonił się ruch endecki.

Zygmunt Miłkowski ur. 23 marca 1824 r. we wsi Saracei na Podolu, w rodzinie oficera napoleońskiego. Uczył się w gimnazjum w Niemirowie, a następnie w liceum w Odessie. W 1947 r. podjął studia na Uniwersytecie Kijowskim, gdzie zetknął się z ruchem konspiracyjnym skierowanym przeciw caratowi.

W 1948 r. porzucił uczelnię i wyjechał na Węgry. Podczas Wiosny Ludów w szeregach Legionu Polskiego wziął udział w tamtejszym powstaniu. Po jego upadku był przez rok internowany w Turcji.

W 1850 r. wyjechał do Anglii, gdzie podjął pracę jako robotnik w fabryce. Został członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego - jednego z największych ugrupowań emigracji polskiej, które zamierzało odbudować Rzeczpospolitą siłami samych Polaków.

Jako emisariusz Komitetu Centralnego Demokracji Europejskiej był delegowany na Ruś, do Mołdawii i Turcji, gdzie organizował polskie siły zbrojne na wojnę krymską. Potem udał się na Bałkany i działał w kręgach polskich emigrantów oraz nawiązywał kontakty z demokratycznymi kołami patriotów rumuńskich, bułgarskich, serbskich i chorwackich.

W 1858 r. powrócił do Anglii. Niedługo potem wystąpił z Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, nie będąc w stanie przekonać innych jej działaczy, że przywództwo polityczne sprawy narodowej emigracja powinna scedować na środowiska krajowe.

W 1862 r. podjął współpracę z Komitetem Centralnym Narodowym, z ramienia którego po wybuchu powstania styczniowego został naczelnikiem sił zbrojnych na Rusi. Na czele zorganizowanego w tureckiej Bułgarii oddziału przedzierał się na Podole, ale został rozbrojony przez Rumunów, a następnie uwięziony przez Austriaków we Lwowie.

Po upadku powstania przebywał w Belgradzie, a później w Brukseli, gdzie został członkiem Zjednoczenia Emigracji Polskiej. W 1866 r. zainicjował akcję utworzenia Skarbu Narodowego w celu finansowania przyszłej akcji powstańczej i rozwijania propagandy polskiej za granicą.

W 1872 r. osiadł na stałe w Szwajcarii. W 1887 r. był twórcą i pierwszym prezesem Ligi Polskiej - tajnej niepodległościowej organizacji politycznej, z której za sprawą jej młodych działaczy, m.in. Romana Dmowskiego i Zygmunta Balickiego, wyłonił się ruch endecki.

Prócz działalności politycznej, pod pseudonimem Teodor Tomasz Jeż pisał powieści, których opublikował ponad osiemdziesiąt. Zadebiutował w 1856 r. „Pamiętnikami włóczęgi” na łamach „Dziennika Literackiego”. Tam też ukazały się pierwsze powieści „Wasyl Hołub” (1858) i „Handzia Zahornicka” (1860). Ponadto był autorem wielu prac publicystycznych, historycznych i obszernych pamiętników.

Zygmunt Miłkowski zmarł 11 stycznia 1915 r. w Lozannie, tam też został pochowany. Trwają starania o sprowadzenie jego prochów do Polski.

Paweł Brojek


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.