Rafał Łatka opowiedział mi o albumie „Kardynał Stefan Wyszyński 1901–1981" i książce „Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989"

 

Prymas Wyszyński rozumiałby co gra w sercu narodowcom z Marszu Niepodległości

 

Jak informuje IPN album „Kardynał Stefan Wyszyński 1901–1981" „prezentuje w sposób możliwie pełny życie i działalność prymasa Stefana Wyszyńskiego. Z tego względu w pierwszej części książki przyjęto układ chronologiczny, w drugiej zaś postanowiono przedstawić materiał fotograficzny w ujęciu problemowym. Wynika to z wieloaspektowej działalności kard. Wyszyńskiego. Zawiera unikalne, nigdy wcześniej niepublikowane fotografie z okresu służby kard. Wyszyńskiego dla Kościoła w Polsce, pochodzące z Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego".

 

Książka „Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989" „składa się z dziewięciu rozdziałów uszeregowanych w sposób chronologiczno-problemowy. Pierwszy z nich ma charakter rozbudowanego wprowadzenia do dalszych rozważań. Zawarto w nim opis i analizę ram instytucjonalnych oraz mechanizmów funkcjonowania poszczególnych organów wewnętrznych Episkopatu: prymasa Polski, Konferencji Plenarnej, Komisji/Rady Głównej i Sekretariatu. Cztery kolejne rozdziały poświęcono stosunkom Episkopatu z władzami i jego spojrzeniu na rzeczywistość polityczną lat 1970–1980. Trzy pierwsze podzielono zgodnie z kryterium problemowym, co wynikało z faktu, że polityka państwa wobec Kościoła w latach siedemdziesiątych była o wiele spójniejsza niż ta prowadzona w ostatniej dekadzie PRL. Pierwszy z tych rozdziałów dotyczy odmiennego podejścia hierarchów i komunistów do normalizacji wzajemnych relacji. Skupiono się na postulatach Episkopatu kierowanych pod adresem rządzących oraz reakcjach drugiej strony, co wywoływało z kolei określone zachowania biskupów. Kolejna część traktuje o stosunkach w trójkącie polski Kościół – władze PRL – Stolica Apostolska. Przedstawiono i przeanalizowano w nim próby wykorzystywania przez dygnitarzy partyjnych dialogu z Watykanem do marginalizacji Episkopatu, a przede wszystkim to, jak broniła się przed tym hierarchia kościelna kierowana przez kard. Wyszyńskiego. Rozdział czwarty poświęcono spojrzeniu biskupów na wybrane problemy społeczno-polityczne lat 1970–1978. Uwzględniono te najważniejsze dla Episkopatu, dlatego niektóre wydarzenia polityczne pominięto. Ostatnia część, odnosząca się do lat siedemdziesiątych, obejmuje okres od wyboru kard. Wojtyły na papieża do sierpnia 1980 r. Szczególnie ważna była analiza czasu od zakończenia wizyty Ojca św. w Polsce do wybuchu rewolucji Solidarności, gdyż zagadnienie to zwykle pomijano w badaniach stosunków państwo–Kościół. Rozdziały VI–IX dotyczą miejsca Episkopatu w relacjach państwo–Kościół i jego stosunku do rzeczywistości politycznej w ostatniej dekadzie PRL. Uszeregowano je chronologicznie ze względu na wydarzenia, które istotnie wpłynęły na realia działalności polskiej hierarchii kościelnej. Część VI obejmuje okres od sierpnia 1980 r. do 13 grudnia 1981, czyli 16 miesięcy funkcjonowania wielkiego ruchu społecznego Solidarności. Relacje państwa i Kościoła wyglądały wtedy zupełnie inaczej niż w poprzednich dekadach – zwalczanie „reakcyjnych wpływów duchowieństwa" zeszło na dalszy plan. Rozdział VII traktuje o okresie stanu wojennego, który dość spektakularnie kończy II pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny. Ocena jej efektów doprowadziła do istotnych zmian w polityce wyznaniowej i dalszego zaostrzenia stosunków, którego kulminacją był proces sprawców morderstwa ks. Jerzego Popiełuszki. Tej tematyce poświęcono rozdział VIII, który kończą rozważania na temat kolejnej wolty władz PRL, które próbowały nakłonić Episkopat do większej aktywności po stronie reżimu Jaruzelskiego. W ostatniej części przeanalizowano podejście hierarchii kościelnej do transformacji ustrojowej, za której początek można uznać III pielgrzymkę Jana Pawła II. Na koniec odniesiono się do uchwalenia ustawy o statusie prawnym Kościoła w Polsce, ustanowieniu stosunków dyplomatycznych oraz spojrzenia Episkopatu na wydarzenia społeczno-polityczne w latach 1987–1989".

 

Sławomir Cenckiewicz opowiedział mi o swojej książce „Ignacy Matuszewski, Pisma wybrane".

Cenckiewicz o Matuszewskim

 

Praca „Ignacy Matuszewski, Pisma wybrane" przybliża postać pułkownika Ignacego Matuszewskiego „niepospolitej i niezwykłej postaci polskiej polityki kilkudziesięciu zaledwie lat pierwszego półwiecza XX w. Niezwykłej, bo renesansowej, w dodatku niepodpartej pełną edukacją akademicką, ale ulepionej z gliny wielu kompetencji i zainteresowań, od poezji, prozy, muzyki, teatru i malarstwa, przez sport, ezoterykę, wojskowość i tajne służby, aż po ekonomię, historię, dyplomację, geopolitykę i politykę. To retrospektywna ze świadomie zaburzoną chronologią opowieść o wznoszeniu się tego niepospolitego człowieka na szczyt, począwszy od lat szczenięcych aż po kres śmierci nad Hudsonem. Bo każdy człowiek, a zwłaszcza polityk, powinien mieć swój szczyt; jakieś apogeum, zwieńczenie wysiłków, niekoniecznie zresztą zakończonych sukcesem. A szczytem Matuszewskiego była Ameryka – te pięć spędzonych w Nowym Jorku lat (1941–1946), kiedy stał się tam kimś na miarę Ignacego Paderewskiego w czasie I wojny światowej, i jak wielki pianista dał program i kierunek polityczny Polonii amerykańskiej i był jej faktycznym przywódcą. Jest jednak między obu postaciami jedna „drobna" różnica: Matuszewski w odróżnieniu od Paderewskiego nie znalazł w Ameryce poparcia wśród elit amerykańskich, które zamiast go wspierać, rzuciły przeciw niemu wielką państwową machinę, by go zniszczyć. Amerykańską scenę znalazł sobie sam, bo sceny dla swojej politycznej ekspresji w gruncie rzeczy nigdy nie dostał. Także w międzywojennej Polsce".

 

Kazimierz Krajewski opisał w wywiadzie swoją pracę „Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945"

Obszar zachodni WiN

 

Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945, red. Kazimierz Krajewski, Warszawa 2019, 428 s., ISBN: 978-83-8098-742-5

 

Publikacja „Obszar Zachodni AK-DSZ-WiN to historia wyjątkowej pod względem jakościowym struktury konspiracji poakowskiej, która na poziomie komendy starała się wypracować swój własny model funkcjonowania – różny od znacznie silniejszych Obszarów Centralnego i Południowego DSZ-WiN. Opierał się on na elitarnych placówkach wywiadowczych – odpowiadających w ogólnym zarysie koncepcji gen. S. Tatara. Jak w soczewce, w historii tego obszaru uwidoczniły się wszystkie mankamenty funkcjonowania konspiracji antykomunistycznej – brak spójnej koncepcji, konflikty interesów, niezrozumienie sytuacji szeregowych członków AK ściganych przez komunistyczne służby specjalne".

 

Tomasz Łabuszewski przybliżył w wywiadzie publikacje „Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947".

Obszar centralny WiN

 

Publikacja „Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947" „ukazuje losy najsilniejszej struktury konspiracji antykomunistycznej – Obszaru Centralnego Zrzeszenia WiN. W jego dziejach jak w soczewce skumulowały się wszystkie problemy konspiracji nurtu poakowskiego. Kryzys dowództwa, brak jednolitej, spójnej koncepcji prowadzenia działalności niepodległościowej, faktyczna dobrowolna utrata kontroli nad strukturami terenowymi. Historia Zrzeszenia jawi się w publikacji jako historia koncepcji organizacyjnej wewnętrznie sprzecznej, która w Obszarze Centralnym nigdy nie doczekała się pełnej realizacji. To wreszcie historia tysięcy bohaterskich konspiratorów, dla których kolejne organizacyjne przekształcenia w praktyce nie miały żadnego znaczenia. Liczyła się natomiast potrzeba walki o niepodległą Polskę pod znakami nieistniejącej już Armii Krajowej".

 

Patryk Pleskot opowiedział mi o swojej książce „Dyplomata, czyli szpieg? Działalność służb kontrwywiadowczych PRL wobec zachodnich placówek dyplomatycznych w Warszawie (1956–1989)".

 

Kontrwywiad PRL

 

Praca „Dyplomata, czyli szpieg? Działalność służb kontrwywiadowczych PRL wobec zachodnich placówek dyplomatycznych w Warszawie (1956–1989) przybliża prace kontrwywiadu PRL. „Tropienie wywiadowczej działalności zachodnich placówek dyplomatycznych, funkcjonujących w Warszawie, bez wątpienia zaliczało się do podstawowych zadań polskich służb kontrwywiadowczych. Jakkolwiek materiały zgromadzone w archiwach IPN nie pozwalają na wiarygodne określenie rzeczywistej aktywności szpiegowskiej dyplomatów, a większość źródeł zagranicznych nie jest jeszcze dostępna – można przynajmniej częściowo i pośrednio analizować tę problematykę, prezentując subiektywny punkt widzenia inwigilujących dyplomatów funkcjonariuszy SB. Wydaje się, że na podstawie obserwacji tych „cieni w pieczarze" da się wysnuć ostrożne wnioski dotyczące nie tylko inwigilujących, ale i inwigilowanych. PRL była postrzegana przez państwa NATO jako jeden z najważniejszych elementów strategicznych bloku wschodniego. Zachodnie służby specjalne jak najbardziej realnie usiłowały, w możliwie największym stopniu, rozpoznać rozmieszczenie i wyposażenie oddziałów Armii Radzieckiej stacjonujących w Polsce, nie lekceważąc też wojsk polskich. Zagraniczni dyplomaci odgrywali ważną rolę w realizowaniu tych rozpoznawczych celów. Jednocześnie polski kontrwywiad nie miał chyba dobrego pomysłu, jak ich powstrzymywać".

 

Hubert Ronek opowiedział mi o komiksach z serii „Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939–1946", których jest współautorem, a które to już wielokrotnie opisywałem w swoich artykułach.

 

Komiksy dla dzieci

 

Andrzej Paczkowski przybliżył w wywiadzie swoją publikację „Fakty, pogłoski, nastroje. Dziennik czasu wojennego (14 XII 1981 – 13 VIII 1982)" oraz publikacje o sobie „Góry i teczki: opowieść człowieka umiarkowanego. Biografia mówiona Andrzeja Paczkowskiego".

 

Andrzej Paczkowski

 

IPN - Tomasz Czopowicz

 

 

Jan Bodakowski