Rozpoczęcie powstania poprzedził plebiscyt z 20 marca 1921 r., który miał rozstrzygnąć o podziale, pruskiego przed I wojną światową Górnego Śląska, między Niemcy i Polskę. O jego przeprowadzeniu zdecydowała w czerwcu 1919 r. Konferencja Wersalska.

W plebiscycie wzięło udział ok. 97 proc. uprawnionych osób, za przynależnością do Polski głosowała mniejszość – 40,3 proc. głosujących. Na wygraniu plebiscytu przez Niemcy zaważył zapis o dopuszczeniu do głosowania Górnoślązaków mieszkających za granicą Śląska, których niekorzystne głosy przeważyły.

Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom – Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. Decyzja ta, poparta przez państwa Koalicji, głównie Wielkiej Brytanii i Włoch, spotkała się z ostrym sprzeciwem ze strony ludności polskiej. 2 maja 1921 r., pojedyncze do tej pory protesty przekształciły się  w strajk generalny, który objął 97 proc. zakładów pracy.

W nocy z 2 na 3 maja rozpoczęło się powstanie, na którego czele stanął znany działacz społeczny, wcześniej przewodniczący Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, Wojciech Korfanty. Trzon sił powstańczych stanowiła Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska licząca ok. 50 tys. żołnierzy i dowodzona przez Dowództwo Obrony Plebiscytu, przekształcone później w Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych.

Wojska powstańcze szybko opanowały zaplanowane tereny, na zajętych obszarach swoją działalność rozpoczęła polska cywilna Naczelna Władza na Górnym Śląsku. Na jej czele stanął Korfanty, który wziął pełną odpowiedzialność za obszary zajęte przez powstańców, mimo sprzeciwu ze strony państw alianckich i państwa polskiego.

Wkrótce polskie wojska zdołały opanować prawie cały obszar plebiscytowy, które po początkowych sukcesach zmuszone były odpierać kontrofensywę niemiecką. W wyniku zaciętych walk, szczególnie w rejonie Góry Świętej Anny w dniach 21-27 maja i 4-6 czerwca, udało się ją powstrzymać.

25 czerwca 1921 r. podpisano porozumienie o wyznaczeniu linii demarkacyjnej, zaprzestaniu walk i wycofaniu sił niemieckich i powstańczych z terenu plebiscytowego. Ewakuacja rozpoczęła się 28 czerwca i trwała do 5 lipca 1921 r., kiedy to ostatecznie powstanie się zakończyło.

W walkach wzięło udział około 60 tys. Polaków – jak podają źródła historyczne, 1218 spośród nich poległo, 794 odniosło rany.

Powstanie wpłynęło na korzystną dla Polski zmianę postanowień Rady Ambasadorów, w 1922 r. podpisano w Genewie konwencję w sprawie Śląska. Z obszaru plebiscytowego zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności.

Na ziemiach polskich znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik i Tarnowskie Góry. Konwencja była korzystna również, jeśli chodzi o obiekty przemysłowe, Polsce przypadło 50 proc. hutnictwa i 76 proc. kopalń węgla.

Jak stwierdził sam Korfanty:

„Cud nad Wisłą uratował Polskę od zguby, cud nad Odrą dał Polsce Śląsk. Cudu nad Wisłą i cudu nad Odrą nie stworzył żaden dyktator, żaden mocarz, który wziął odpowiedzialność za losy narodu, ale duch narodu, jego solidarność narodowa, duch obywatelski i poczucie odpowiedzialności każdego obywatela”.

Na zdjęciu: Powstańcy z Katowic przed wyjściem na front