93. lata temu, w połowie sierpnia 1920 r., rozegrała się decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej zwana „cudem nad Wisłą”. W tych dniach, dzięki udanej kontrofensywie, Wojsko Polskie powstrzymało stojącą u bram stolicy Armię Czerwoną i zmusiło ją do odwrotu.

Wielka ofensywa sowiecka ruszyła z początkiem lipca 1920 r. Front Zachodni pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego przełamywał kolejne polskie linie obrony, zdobywając Wilno i Grodno. Pod koniec lipca armia bolszewicka dotarła do linii Bugu. Sukcesy na froncie środkowym, na południu, odnosił również Siemion Budionny, którego armia zbliżała się do Lwowa i Zamościa.

Postępy bolszewików spowodowały rosnącą falę krytyki pod adresem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych Józefa Piłsudskiego. Konieczne było zmobilizowanie wszystkich sił w celu odparcia zagrożenia. Sejm powołał Radę Obrony Państwa, w której zasiadali przedstawiciele rządu, sejmu i ważniejszych partii politycznych. Został powołany Inspektorat Armii Ochotniczej z gen. Józefem Hallerem jako dowódcą i ogłoszono zaciąg do wojska. Liczba ochotników wynosiła około 80 tys. żołnierzy, liczebność całkowita polskiej armii osiągnęła poziom 900 tys. ludzi.

Szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego został gen. Tadeusz Rozwadowski. Siły polskie zostały podzielone na trzy fronty: obronę stolicy przydzielono gen. Józefowi Hallerowi, który był dowódcą Frontu Północnego. Pod jego komendą znajdowała się 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego, 1 Armia gen. Franciszka Latinika oraz 2 Armia Bolesława Roi.

Frontem Środkowym dowodził gen. Edward Rydz-Śmigły, pod jego zwierzchnictwem znalazły się 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego i 4 Armia gen. Leonarda Skierskiego. Do niego należało decydujące uderzenie na lewe skrzydło sił bolszewickich, walczących pod Warszawą i przedarcie się na ich tyły.

Na Froncie Południowym dowodził gen. Wacław Iwaszkiewicz, którego zadaniem była obrona Lwowa przed atakami wojska Budionnego. Dwie specjalne grupy uderzeniowe, podlegające bezpośrednio marsz. Piłsudskiemu, utworzone zostały w rejonie rzeki Wieprz.

Rozkaz przegrupowania i przygotowania się do natarcia ogłoszony został 6 sierpnia 1920 r. Zamierzano częścią sił zatrzymać uderzenie rosyjskie przed Warszawą, a na prawym skrzydle odtworzyć odwody operacyjne i uderzyć nimi na południową flankę przeciwnika. Plan ten na podstawie ogólnej koncepcji Piłsudskiego opracowali gen. Tadeusz Rozwadowski, płk Tadeusz Piskor i kpt. Bronisław Regulski.

Bitwa warszawska rozpoczęła się 13 sierpnia obroną wschodnich przedpól stolicy i północno-wschodnich Modlina przed uderzeniem oddziałów Tuchaczewskiego. Oddziały polskie zostały zmuszone do wycofania się w okolicach Radzymina na drugą linię obrony. Obrona w rejonie Modlina trwała do 14 sierpnia, przechodząc następnie w działania zaczepne.

15 sierpnia 203. Pułk Ułanów zdobył sztab 4. Armii Sowieckiej w Ciechanowie a wraz z nim radiostację, służącą Sowietom do łączności z dowództwem w Mińsku. Dzięki zagłuszaniu nadajników wroga druga sowiecka radiostacja nie mogła odebrać rozkazów, co wyeliminowało część sił sowieckich z bitwy. Tego samego dnia oddziały polskie odzyskały Radzymin.

Polska kontrofensywa znad Wieprza prowadzona przez Piłsudskiego ruszyła 16 sierpnia i bezpośrednio zagroziła tyłom armii bolszewickiej atakującej stolicę. Pozbawione łączności i odcięte od zaplecza wojska sowieckie zmuszone zostały do wycofania się. W kolejnych dniach oddziały Wojska Polskiego wyzwoliły wiele miejscowości, docierając do granicy z Prusami Wschodnimi i odcinając drogę odwrotu siłom bolszewickim.

Bitwa warszawska zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem strony polskiej. Przyjmuje się, że ok. 25 tys. żołnierzy Armii Czerwonej poległo, było ciężko rannych lub zaginęło, 66 tys. trafiło do polskiej niewoli, 45 tys. zostało internowanych przez Niemców. Straty strony polskiej to ok. 4,5 tys. zabitych, 22 tys. rannych i 10 tys. zaginionych.

W październiku 1920 r. zawarto układ o zawieszeniu broni, zaś 18 marca 1921 r. podpisano ryski traktat pokojowy, kończący wojnę i ustalający na blisko 20 lat wschodnią granicę Polski.

„Cud nad Wisłą” okazał się być wydarzeniem podwójnie przełomowym - zdecydował o zachowaniu niepodległości przez Polskę oraz powstrzymał marsz bolszewików na Zachód. Został uznany za 18. przełomową bitwę w historii świata, która zaważyła na losie ludzkości. Mimo swego niebagatelnego znaczenia Bitwa Warszawska w dalszym ciągu nie zajmuje należnego jej miejsca w świadomości Polaków.

Paweł Brojek
źródło: bitwawarszawska.pl, muzhp.pl