Ministerstwo Sprawiedliwości zaprezentowało gotowy projekt ustawy powołującej Komisję do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa. Komisja, w myśl projektu, będzie nadzwyczajnym organem administracji publicznej. Stanie na straży interesu publicznego wobec procederu wyłudzania nieruchomości w Warszawie. Zyska uprawnienia - m.in. oparte na Kodeksie postępowania administracyjnego - pozwalające na efektywne działanie i wskazanie naruszeń prawa. Proces ten ma służyć nie tylko pokazaniu prawdy i wyjaśnieniu zawiłych stanów prawnych, ale też naprawie krzywdy i szkód popełnionych na skutek działania oszustów, którzy wyprowadzali miliardy złotych kosztem mieszkańców Warszawy. Jak poinformował podczas wtorkowej konferencji prasowej wiceminister sprawiedliwości Patryk Jaki, komisja będzie miała prawo – w sytuacji stwierdzenia naruszeń – nakładać wielomilionowe kary.

Przywracanie sprawiedliwości

- Na przestrzeni ostatnich lat w Warszawie, pod okiem rządów PO-PSL, miała miejsce gigantyczna afera reprywatyzacyjna. Wiele nieruchomości trafiało do cwaniaków, którzy podszywali się pod właścicieli, czy spadkobierców, w rzeczywistości nimi nie będąc. Wiązało się to z krzywdą tysięcy ludzi w brutalny sposób wyrzucanych przez czyścicieli kamienic na bruk. Chcemy uruchomić szybką ścieżkę przywracania stanu zgodnego z prawem, elementarnej sprawiedliwości na drodze administracyjnej, czyli takiej samej, na jakiej w sposób de facto bezprawny wyłudzacze kamienic weszli w ich posiadanie – wyjaśniał Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro. - Wiceminister Patryk Jaki przyszedł do mnie z propozycją konkretnego pomysłu, jak tę sytuację rozwiązać. Włożył wielki wkład w pracę nad tym projektem – zaznaczył minister. Patryk Jaki podkreślał, że powołanie Komisji będzie wydarzeniem przełomowym dla naprawy skutków dzikiej reprywatyzacji w Warszawie. - Tyle było uwag, że komisja jest niekonstytucyjna, a okazało się, że prawnicy wszystkich resortów potwierdzili, iż to dobre rozwiązanie. Ustawa jest dopracowana i daje nadzieję na elementarną sprawiedliwość. Nikt przed tą komisją nie ucieknie. Każdy będzie musiał stawić się pod groźbą kary. Raj dla cwaniaków i złodziei dobiega końca – powiedział wiceminister.

Trzeba działań nadzwyczajnych

Lustracja prokuratorskich postępowań dotyczących warszawskiej reprywatyzacji obnażyła wiele nieprawidłowości. Mimo podrobionych testamentów, podszywania się pod krewnych prawowitych właścicieli, fałszywych kuratorów, postępowania karne były umarzane, a postępowania administracyjne kontynuowane. Wydawane decyzje administracyjne były też podstawą zasądzania roszczeń odszkodowawczych w wielkich rozmiarach. Wydawanie takich decyzji administracyjnych wywoływało naruszenia praw podstawowych. Prawa do zwrotu własności nieruchomości nie mogły dochodzić osoby, którym faktycznie powinno przysługiwać prawo własności lub prawo do użytkowania wieczystego. Należytej ochrony zostali także pozbawieni lokatorzy. Nieprawidłowości, do jakich doszło w Warszawie przy reprywatyzacji kamienic, wymagają zatem podjęcia działań nadzwyczajnych, które zmierzają do ochrony dóbr bardziej zasługujących na ochronę, aniżeli stabilność decyzji administracyjnych. Jednocześnie jednak zamiarem projektodawcy nie jest wzruszanie tych stanów prawnych, w których wystąpiły nieodwracalne skutki prawne, gdy prawa do nieruchomości nabyły osoby w dobrej wierze.

Przestępstwo to przestępstwo

Możliwości wznowienia lub stwierdzenie nieważności postępowań reprywatyzacyjnych, na podstawie mechanizmów Kodeksu postępowania administracyjnego, są dziś mocno ograniczone. Zarówno ze względów proceduralnych (upływ czasu, konieczność badania przesłanek na dzień wydania decyzji), jak i faktycznych (konieczność dokonania swoistej „autokontroli” na dużą skalę ze strony organów, które podejmowały reprywatyzacyjne decyzje, co w praktyce jest mało prawdopodobne). Brak również mechanizmów pozwalających na kompleksowe uregulowanie choćby kwestii dalszych skutków wydania decyzji administracyjnych. To wszystko przemawia za stworzeniem autonomicznego organu o wysokim stopniu transparentności postępowania, a nie pozostawieniu kompetencji dotychczasowym organom administracyjnym. Majątki zdobyte w wyniku przestępstwa nie mogą pozostać w rękach tych, którzy łamią prawo. Nie ma różnicy, czy są to fortuny zbijane w wyniku rozbójniczych praktyk, czy budowane w białych rękawiczkach na reprywatyzacji. Przestępstwo to przestępstwo.

Gwarancja uczciwości

Dlatego w przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekcie proponuje się stworzenie nadzwyczajnego trybu kontroli decyzji administracyjnych i utworzenie nowego organu administracji publicznej stojącego na straży interesu publicznego – Komisji do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa. Komisja będzie podejmowała kontrole decyzji administracyjnych w trybie nadzwyczajnym, opartym na środkach takich, jak stwierdzenie nieważności decyzji i wznowienie postępowania administracyjnego występujące w Kodeksie postępowania administracyjnego. Nad pracami Komisji w sposób pośredni będą czuwać wszystkie ugrupowania polityczne mające swoich reprezentantów w Sejmie. Bowiem to Sejm będzie wybierać jej ośmiu członków. W skład Komisji będą mogły wchodzić wyłącznie osoby dające rękojmię należytego podejmowania decyzji w sprawach nieprawidłowości reprywatyzacyjnych, mające obywatelstwo polskie i pełną zdolność do czynności prawnych, korzystające z pełni praw publicznych, niekarane za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione umyślnie. Muszą mieć wyższe wykształcenie prawnicze lub niezbędną wiedzę w dziedzinie gospodarowania nieruchomościami i racjonalnego wykorzystywania zasobów majątku państwowego. Niezbędnym warunkiem jest też nieposzlakowana opinia. Przewodniczącego Komisji powoła Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Sprawiedliwości składany w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Ostrzeżenie w księdze wieczystej

Pełną transparentność działań Komisji zapewnią jej jawne posiedzenia. Będą one przeprowadzane z wykorzystaniem istniejącej instytucji prawnej - rozprawy administracyjnej. Podejmowane przez Komisję decyzje będą opiniowane przez Społeczną Radę składającą się z 9 osób powoływanych spośród organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i organizacji wspierających lokatorów. Komisja będzie zobowiązana sprawdzić decyzje reprywatyzacyjne dotyczące warszawskich nieruchomości. Ustali, które z decyzji mogły zapaść z naruszeniem prawa, a następnie przeprowadzi wobec nich pełne postępowanie rozpoznawcze – z analizą dokumentów i przesłuchaniami świadków włącznie. Komisja będzie mogła wzywać strony lub świadków do obowiązkowego stawiennictwa, a w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności ukarać takie osoby. Kompetencja ta jest odpowiednikiem art. 88 Kodeksu postępowania administracyjnego. Na czas postępowania Komisja będzie mogła wpisać w księgę wieczystą nieruchomości ostrzeżenie o prowadzeniu takiego postępowania oraz zakazu jej sprzedaży. Jeśli Komisja postanowi o uchyleniu decyzji reprywatyzacyjnej, będzie musiała precyzyjnie wskazać wszelkie okoliczności, które na wydanie takiej decyzji wpłynęły. Wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej wyłączy rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Wprowadzenie tego rozwiązania pozwoli ograniczyć podejmowanie przez osoby, których dotyczy postępowanie, działań zmierzających do wyzbycia się nieruchomości, bądź jej obciążenia, zanim Komisja podejmie ostateczną decyzję. W projekcie dopuszczono również możliwość ustanowienia zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości będącej przedmiotem postępowania.

Możliwe decyzje

Po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego Komisja będzie mogła wydać jedną z decyzji:

• utrzymać w mocy decyzję reprywatyzacyjną;
• uchylić decyzję reprywatyzacyjną w całości lub części i orzec co do istoty sprawy;
• uchylić decyzję reprywatyzacyjną w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi, który wydał ostateczną decyzję reprywatyzacyjną, jeżeli decyzja ta została wydana z naruszeniem prawa, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie;
• w razie, gdy decyzja reprywatyzacyjna wywołała nieodwracalne skutki prawne, stwierdzić wydanie tej decyzji z naruszeniem prawa i wskazać okoliczności, z powodu których nie można jej uchylić;
• umorzyć postępowanie rozpoznawcze.

Komisja wyda decyzję uchylającą decyzję reprywatyzacyjną w całości lub części i orzeknie co do istoty sprawy, decyzję uchylającą decyzję reprywatyzacyjną w całości i przekazującą sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi albo decyzję stwierdzającą wydanie z naruszeniem prawa decyzji reprywatyzacyjnej, która wywołała nieodwracalne skutki prawne wraz ze wskazaniem okoliczności, z powodu których nie można jej uchylić, w przypadku gdy:

• dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
• decyzja reprywatyzacyjna została wydana w wyniku przestępstwa;
• wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji reprywatyzacyjnej, nieznane organowi, który ją wydał;
• decyzja reprywatyzacyjna została wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa;
• stroną postępowania o wydanie decyzji reprywatyzacyjnej była osoba, która nie była osobą uprawnioną w rozumieniu art. 7 ust. 1 „dekretu Bieruta”, lub jeżeli przeniesienie roszczeń do nieruchomości związanych z reprywatyzacją było rażąco sprzeczne z interesem społecznym;
• decyzja reprywatyzacyjna została wydana pomimo przyznania, na podstawie przepisów odrębnych, świadczenia w związku z przejściem własności nieruchomości;
• decyzja reprywatyzacyjna dotyczy osoby prawnej powstałej przed dniem 1 września 1939 r., której akcje lub udziały objęto w sposób niezgodny z prawem.

Stwierdzając wydanie z naruszeniem prawa decyzji reprywatyzacyjnej, która wywołała nieodwracalne skutki prawne, co uniemożliwia jej uchylenie, Komisja będzie nakładała obowiązek zwrotu równowartości nienależnego świadczenia. Jego wysokość będzie ustalana według wartości nieruchomości obowiązującej w dniu wydania decyzji Komisji, przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego z dnia przejęcia nieruchomości.

Komisja nie wyręczy sądów

Komisja nie będzie wyręczać i dublować sądów – wręcz przeciwnie, od jej decyzji będzie przysługiwała na odpowiednim etapie skarga do sądu administracyjnego, tak jak w każdym innym postępowaniu administracyjnym. Nie jest prawdą, że w większości spraw reprywatyzacyjnych orzekały sądy powszechne. Sądy cywilne orzekały o odszkodowaniach, ale na podstawie decyzji administracyjnej. Przedmiotem badania przez sąd cywilny nie była więc sama kwestia zwrotu nieruchomości. Projekt nie przewiduje bezpośredniej ingerencji w orzeczenia sądów cywilnych o odszkodowaniach. Jego celem jest uchylenie decyzji o zwrocie nieruchomości. Zwrotów dokonywano w trybie decyzji administracyjnej, więc w tym samym trybie powinny być one analizowane i ewentualnie podważane. Projekt będzie dawał natomiast możliwość, aby w przypadku zmiany decyzji administracyjnej wystąpić do sądu powszechnego z wnioskiem o wznowienie postępowania cywilnego w sprawie o odszkodowanie. Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości