Osiemdziesiąt lat temu sanacyjna klika dzierżąca w Polsce dyktatorską władzę, wbrew woli większości Polaków, wydała okólnik o delegalizacji Obozu Narodowo Radykalnego. Był to jeden z wielu przejawów walki Piłsudskiego i jego towarzyszy z siłami politycznymi reprezentującymi wolę większości Polaków, szczególnie z siłami narodowców znienawidzonych przez Żydów popierających sanację.

Obóz Narodowo Radykalny powstał w środowisku młodej polskiej inteligencji. Liderzy ONR wywodzili się ze środowisk studentów zrzeszonych w korporacjach akademickich, którzy przez pewien czas szukali swojej politycznej przynależności w endecji. Z czasem przynależność do demokratycznej i wolnorynkowej narodowej demokracji, stała się niezbyt satysfakcjonująca dla sceptycznych wobec demokracji narodowych radykałów. Owocem tego niezadowolenia było powołanie do życia Obozu Narodowo Radykalnego.

Po ponad trzymiesięcznej legalnej działalności, ONR rozpoczął działalność konspiracyjną. W dręczonej sanacyjną dyktaturą Polsce, jedni z największych polskich patriotów, nie mieli możliwości prowadzenia normalnej działalności politycznej. Siła dzierżąca sanacyjne rządy w II RP nie tylko odebrała Polakom demokrację, pluralizm, wolności obywatelskie, ale i zdemoralizowała naród - większość Polaków wyuczając do bierności i posłuszeństwu tyranii (na czym skorzystała komunistyczna dyktatura po II wojnie światowej), mniejszość wyuczono do działalności konspiracyjnej uniemożliwiającej budowę zdrowego społeczeństwa obywatelskiego.

Po delegalizacji ONR sanacja uwięziła przywódców narodowych radykałów w obozie koncentracyjnym w Berezie Kartuskiej. Polscy patrioci byli tam torturowani i głodzeni. Ci którzy przeżyli pobyt w miejscu odosobnienia mieli zniszczone zdrowie.

ONR był właściwie warszawską organizacją inteligencji bez zaplecza społecznego. Oficjalnie na czele ONR stał Mosdorf, realnie organizacją rządził Rossman. O władzę starał się też Piasecki. Wasiutyński był jednym z głównych polityków obozu. W ONR istniał konflikt między grupą Mosdorfa a grupą Piaseckiego. Po delegalizacji grupa Rossmana zachowała nazwę ONR i wydawała dziennik ,,ABC”, który przeciwstawiał się gospodarce planowej. Grupa Piaseckiego, Wasiutyńskiego i Przytakiewicza powołała do życia Ruch Narodowo Radykalny i popierała gospodarkę planową. Pismem RNR była Falanga.

ONR domagał się: uzdrowienia sytuacji w Polsce, oparcia ustroju na katolicyzmie, militaryzacji, Polski tylko dla Polaków, zachowania własności prywatnej, zagwarantowania społecznej roli własności prywatnej, upaństwowienia bogactw naturalnych, ustroju rolnego opartego na drobnych gospodarstwach rolnych, zapewnia pracy wszystkim Polakom, hierarchicznego ustroju politycznego. ONR był przeciwny industrializacji, uważał że własność prywatna ma służyć całemu społeczeństwu.

Dla narodowych radykałów absolutem była wiara katolicka a nie naród. Narodowi radykałowie mieli zbliżone poglądy co do istoty narodu, różnili się wizjami ładu społecznego. Państwo narodowo radykalne miało być narodowe, niedemokratyczne, anty liberalne, wrogie Żydom i innym mniejszościom.

Narodowi radykałowie domagali się przymusowej emigracji Żydów z Polski i oskarżali protestantyzm o judaizowanie chrześcijan. Jednak narodowi radykałowie nie przyjęli tożsamości faszystowskiej. Faszyzm nie był intelektualnie atrakcyjny dla polskich narodowców.

ONR ABC głosił: prymat etyki katolickiej, narodowość jak kwestie świadomości nie biologii, jedność narodową opartą na tożsamości nie na pochodzeniu (Polakiem był każdy kto się czuł Polakiem), szkodliwość rasizmu.

Głosili też potrzebę jedynowładztwa a nie monopartii. Senat wybierałby przywódcę, tworzył prawo i powołującego rząd. Rolą rządu byłaby kontrola sejmu wybieranego przez organizacje narodu polskiego. Sejm mógłby rozwiązywać rząd. Sądownictwo byłoby niezależne. Samorządy terytorialne i zawodowe przejęłyby zarządzanie państwem. Rodzina byłaby autonomiczna wobec władz, byłaby też instytucją wychowawczą. Prawa wyborcze mieliby tylko Polacy. Na kościele spoczywałaby odpowiedzialność za wychowanie.

ONR ABC był przeciwny: industrializacji prowadzącej do proletaryzacji, upaństwowieniu własności prywatnej, centralnemu planowaniu. Głosił też potrzebę: gospodarowania rodzin na swoim, likwidacji wielkiej własności kapitalistycznej, niezbędnego przymusu uspołecznienia.

Jan Bodakowski

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.