Andrzej Orwid-Eljaszewicz – dwa razy skazany na karę śmierci

Działacz konspiracyjny i oficer NSZ, organizator komórek Związku Jaszczurczego na Pomorzu. Mimo, że kiedyś ratował załogę niemieckiego statku "Horst Wessel", w czasie wojny podjął walkę z Niemcami. Dziś mija 70. rocznica jego śmierci.

Andrzej Orwid-Eljaszewicz urodził się 14 sierpnia 1911 r. w Byszowie na terenie dawnej Guberni Kijowskiej w patriotycznej rodzinie inteligenckiej. W 1918 r. przyjechał wraz z rodziną do Warszawy, a w 1920 r. przeniósł się do Poznania. W tym samym roku wstąpił do Korpusu Kadetów, gdzie uczył się do 1926 r. W 1932 r. ukończył Liceum Handlowe w Poznaniu, później Instytut Handlu Morskiego i Techniki Portowej w Gdyni. Instytut ukończył w maju 1933 r. a następnie podjął pracę w Przedsiębiorstwie Żeglugowym GAL, pływając jako oficer Marynarki Handlowej.

We wrześniu 1934 r. skierowano go do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Dywizyjny Kurs Podchorążych Piechoty ukończył w czerwcu 1935 r. ze stopniem podchorążego rezerwy, po czym otrzymał przydział do pułku piechoty, z jednoczesnym zwolnieniem do rezerwy i awansem do stopnia plutonowego. W 1937 r. został mianowany podporucznikiem rezerwy piechoty. Po ukończeniu podchorążówki otrzymał przydział do 64 pp w 16. Dywizji Piechoty w Grudziądzu. W 1937 r. zatrudnił się w Urzędzie Frachtowym w Gdyni.

Podczas kampanii wrześniowej służył w Armii „Pomorze”, walcząc m.in. w bitwie nad Bzurą. Uniknąwszy niemieckiej niewoli przedarł się do Gdyni, gdzie nawiązał kontakty konspiracyjne. Następnie wraz z wysiedloną rodziną wyjechał do Włocławka, a potem do Warszawy w celu dalszego działania w konspiracji. Działał pod pseudonimami „Ala" i „Waszkiewicz".

Na początku listopada 1939 r. aresztowany przez gestapo, został oskarżony o działalność antyhitlerowską i skazany na śmierć. Po ujawnieniu w toku śledztwa, że podczas jednego z rejsów uczestniczył w ratowaniu załogi tonącego niemieckiego statku "Horst Wessel", wyrok śmierci zamieniono mu na 6 miesięcy więzienia.

Po wyjściu z więzienia w maju 1940 r. odnowił przedwojenne kontakty z członkami Obozu Narodowo-Radykalnego, tworzącymi obecnie konspiracyjny Związek Jaszczurczy. Skierowany do Gdyni latem tego roku, miał zorganizować pracę podziemnej komórki ZJ oraz siatki Wydziału Zachodniego Oddziału II Komendy Głównej ZJ (Ekspozytura „Z”). Sieć wywiadowcza ZJ zbierała informacje o produkcji stoczni, ruchu okrętów i przemyśle zbrojeniowym.

W czerwcu 1941 r. został mianowany kierownikiem wywiadu na Gdynię. Zachował jednak kontrolę nad gdyńską grupą ZJ i nadal kierował pracą łączników utrzymujących łączność pomiędzy Warszawą a Gdynią. Pod koniec marca 1942 r. wpadł w zastawioną na niego pułapkę i został aresztowany przez gestapo na dworcu kolejowym w Gdyni, ale udało mu się zbiec i ostrzec część ludzi z jego organizacji. Po wyjeździe do Warszawy nadal działał w konspiracji pod różnymi nazwiskami.

Od września 1942 r. działał w Narodowych Sił Zbrojnych w charakterze instruktora przygotowującego kadry dla wywiadu. Pod koniec 1942 r. został skierowany do oddziału wojskowego Pomorza w Warszawie, gdzie pełnił funkcję oficera informacyjnego.

3 stycznia 1944 r. w skutek zdrady jednego z współpracowników został zatrzymany przez gestapo w Białobrzegach i trafił do więzienia w Radomiu.

Najprawdopodobniej 20 lutego 1944 r. został rozstrzelany. Symboliczny grób bohatera znajduje się w Alei Zasłużonych na Gdyńskim Cmentarzu Komunalnym w Pierwoszynie.

opr. Paweł Brojek
Źródło: 2wojna.gdynia.pl

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.