Płużański: Jak zastępca mordercy Goldberga nie trafił za kraty… (FELIETON)

W marcu 1945 r. Stemler był sekretarzem delegacji, która przybyła do Pruszkowa na zaproponowane przez Sowietów rozmowy polityczne. Zaproszenie gen. NKWD Iwana Sierowa okazało się pułapką, w wyniku której - wraz z innymi przywódcami Polski Podziemnej - został wywieziony do Moskwy. Po trzech miesiącach spędzonych na Łubiance, podczas Procesu 16-tu, Józef Stemler został uniewinniony.
Wrócił do kraju i został szefem przedstawicielstwa Kongresu Polonii Amerykańskiej w Warszawie. Po kilku latach komuniści - tym razem polscy - wszczęli przeciwko niemu śledztwo dotyczące "bezprawnego posiadania i rozpowszechniania informacji stanowiących tajemnicę wojskową i państwową". Stemlerowi zarzucono udział w amerykańskiej siatce szpiegowskiej, związanej z biskupem kieleckim Czesławem Kaczmarkiem.

UB zatrzymał go w lutym 1951 r. Jednak formalna decyzja o aresztowaniu została podjęta dopiero po pięciu dniach, a nie - jak wymagało tego nawet stalinowskie prawo - po 48 godzinach. Podjął ją Wiktor Leszkowicz, zastępca Józefa Goldberga-Różańskiego w Departamencie Śledczym Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

W III RP Leszkowicz stanął przed sądem, z oskarżenia Instytutu Pamięci Narodowej. Prokurator IPN zarzucił mu, że przychylił się do wniosków bezpieki o przedłużenie aresztu wobec Stemlera, mimo że prokuratura złożyła je po terminie i nie podjął decyzji o zwolnieniu aresztowanego, co - jak głosił akt oskarżenia - "skutkowało bezprawnym pozbawieniem wolności pokrzywdzonego z powodu jego wcześniejszej działalności w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego".
Zdaniem IPN, decyzja Leszkowicza wynikała z "walki politycznej z przeciwnikami nowego ustroju": "By dowieść rzekomej winy, organa bezpieczeństwa rękoma prokuratorów i sędziów fałszowały dowody i śledztwa". Prokurator Marek Klimczak zwrócił również uwagę, że Józef Stemler był obwiniany o "faszyzację życia publicznego" w Polsce w latach... 20.

Przed sądem Leszkowicz na swoje usprawiedliwienie podawał, że nie miał prawa nikogo zwalniać z aresztu. Taką decyzję mógł podjąć jego przełożony - dyrektor Departamentu Śledczego MBP Józef Goldberg-Różański albo wiceminister bezpieki Roman Romkowski (Natan Grinszpan-Kikiel), który nadzorował śledztwa.
Leszkowicz przyznał jednak, że zatwierdzał wnioski do sądu i prokuratury o przedłużenie aresztowania Stemlera. Potwierdził też, że czasem robił to kilka dni po terminie, ale... za pilnowanie terminów odpowiadał kto inny: "Ja podpisywałem przygotowane dokumenty, nie sprawdzałem, jakie są tam daty i czy one się zgadzają, miałem zaufanie do naczelnika wydziału. (...) To utwierdzało mnie w przekonaniu, że wnioski były zasadne".

Wiktor Leszkowicz do bezpieki wstąpił we wrześniu 1944 r., w wieku 26 lat. Wcześniej ukończył kurs w Specjalnej Szkole Politycznej w Kujbyszewie. Funkcję wicedyrektora Departamentu Śledczego MBP pełnił od 15 listopada 1951 r. do 8 kwietnia 1954 r. Członek PPR i PZPR. Po odejściu z bezpieki w 1956 r. został - jak czytamy w aktach IPN - „skierowany przez KC PZPR na zastępcę dyrektora ds. administracyjno-finansowych w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym w Telekomunikacji w Warszawie”.

Pion śledczy IPN zarzucił Leszkowiczowi, że w okresie od lutego 1952 r. do sierpnia 1953 r., nie dopełnił obowiązków służbowych przy stosowaniu i przedłużaniu aresztu nie tylko wobec Józefa Stemlera, ale wobec wielu przeciwników „ludowej” władzy. Jego decyzje były bezzasadne i podejmowane z pogwałceniem terminów. Ustalono, że w wyniku tych bezprawnych działań poszkodowanych zostało 10 osób działających na rzecz niepodległości Polski w strukturach Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, i Stronnictwie Narodowym.

Jednak sąd – po ciągnącym się kilka lat procesie – uniewinnił Leszkowicza. W drugiej instancji postępowanie umorzono przy zastosowaniu ustawy o... amnestii z 1989 r.

9 lutego 1955 r. Józef Stemler został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę sześciu lat więzienia, obniżoną na mocy amnestii do lat trzech. Po wyjściu z więzienia długo wolnością się nie nacieszył - zmarł w 1966 r.

Tadeusz Płużański