Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zostało założone 7 lutego 1867 r. we Lwowie przez byłych uczestników powstania styczniowego na wzór czeskiego „Sokoła” utworzonego 5 lat wcześniej. Była to pierwsza polska organizacja wychowania fizycznego i sportu. Jej celem było podnoszenie sprawności fizycznej młodzieży oraz popularyzacja sportu, co wyrażało się w motcie: „W zdrowym ciele zdrowy duch!”. Jednym z deklarowanych celów towarzystwa było również podtrzymywanie i rozwijanie świadomości narodowej oraz postaw obywatelskich. Symbolem ruchu był sokół w locie, towarzystwo posiadało też własny hymn oraz strój. Stowarzyszenie prowadziło szeroką działalność społeczną, kulturalną, oświatową i sportową w takich dyscyplinach, jak gimnastyka, szermierka, strzelanie, pływanie, jazda konna, lekkoatletyka, gry i zabawy ruchowe oraz turystyka. „Sokół” zapoczątkował zorganizowany polski ruch sportowy i harcerski. Przez pierwszych 17 lat towarzystwo działało tylko na ziemiach polskich, główna lwowska siedziba nazywana była „Sokołem Macierzą”. Pierwszymi działaczami towarzystwa we Lwowie byli: Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Żaplachta-Zapałowicz, Józef Milleret, Jan Dobrzański, Antoni Durski, Żegota Krówczyński. Kolejne gniazda powstawały w Galicji ze względu na największą swobodę działania, pierwszymi poza Lwowem były filie w Tarnowie i Stanisławowie powstałe w 1884 r. W następnym roku powstały kolejne placówki m.in. samoistny oddział w Krakowie, który zaczął aktywnie oddziaływać na powstawanie kolejnych gniazd w Galicji Zachodniej. Nieco później sokole gniazda organizowane były także w zaborze pruskim, pierwsze w 1884 r. w Inowrocławiu, kolejne w Bydgoszczy i Poznaniu. W 1893 r. nastąpiła integracja organizacji sokolskich działających w regionie w „Związek Sokołów Wielkopolskich”. Pierwsze gniazdo na Śląsku powstało we Wrocławiu w 1894 r. W zaborze rosyjskim do 1906 r. gniazda były traktowane jako nielegalne. Do 1914 r. powstało w sumie kilkadziesiąt okręgów i kilkaset gniazd zrzeszających kilkadziesiąt tysięcy członków „Sokoła”. Po wybuchu I wojny światowej młodzież zrzeszona w gniazdach sokolich w Małopolsce w znacznej mierze zasiliła szeregi Legionów Polskich. Skutkiem działań wojennych były znaczne zniszczenia majątku trwałego i znaczne rozbicie organizacji. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. organizacje „Sokoła” z trzech zaborów połączyły się w Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, a główna siedziba została przeniesiona do Warszawy. Jego prezesami w latach 19198-1939 byli kolejno: mec. Bernard Chrzanowski, hrabia Adam Zamojski i płk Franciszek Arciszewski. W okresie międzywojennym działało około tysiąca gniazd sokolich w okręgach zgrupowanych w sześciu dzielnicach: mazowieckiej, małopolskiej, krakowskiej, śląskiej, wielkopolskiej i pomorskiej. Organizacja reprezentowała Polskę na wielu międzynarodowych zawodach odbywających się za granicą. Podczas II wojny światowej ze względu na charakter swej działalności organizacja była represjonowana przez okupanta. Jej działacze jako żołnierze walczyli w kampanii wrześniowej 1939 r., w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i polskiego państwa podziemnego. Wielu zginęło w obronie Ojczyzny, inni zostali zamordowani w kacetach i łagrach. Po wojnie władze komunistyczne zdelegalizowały „Sokoła”, który działał w dalszym ciągu na emigracji, m.in. w Wlk. Brytanii, USA i we Francji. Wszystkie informacje dotyczące organizacji podlegały w PRL cenzurze. Związek reaktywował się w 1989 r. i zrzesza obecnie ok. 8 tys. członków zorganizowanych w ponad 40 gniazdach. Kontynuuje tradycję przedwojenną, prowadząc wśród młodzieży pracę patriotyczno-wychowawczą oraz umacniając miłość do Ojczyzny i poczucie tożsamości narodowej. Źródło: ztgsokol.org