W kinach świetny film o sowieckich szpiegach w Wielkiej Brytanii – Żydach, gejach i arystokratach

Bohaterką filmu jest Joan Stanley leciwa emerytka, która w 2000 roku zatrzymuje brytyjski wywiad MI5, gdy wychodzi na jaw jej współpraca z sowieckim wywiadem. Akcja rozgrywa się naprzemiennie w dwu planach czasowych, w 2000, i w retrospekcjach z od 1938 roku.

W filmie 1938 studentka pierwszego roku młoda Joan rozpoczyna studia na Cambridge, jej przyjaciółka zostanie Sonia, a kochankiem rzekomy brat Soni Leo, żydowscy imigranci z Niemiec, komuniści, a w rzeczywistości sowieccy agenci tworzący z brytyjskiej elity siatkę szpiegowską. Retrospekcje pokazują jak w ciągu dekady sowieccy szpiedzy poprzez swoją agenturę w brytyjskich władzach, plasowali swoją agenturę w wywiadzie, administracji i ośrodkach badawczych – bohaterka zostaje przez innych sowieckich agentów umieszczona w brytyjskim ośrodku badawczym pracującym nad bombą atomową.

W filmie doskonale ukazane jest to, jak sowiecki wywiad kreował swoją agenturę, promując i wykorzystując rozwiązłość seksualną, jak ważne dla sowietów było wsparcie Żydów i gejów, jak sowieci doskonale infiltrowali brytyjskie władze dzięki wsparciu arystokratów. Film świetnie oddaje wierność sowieckich agentów, którzy nawet w 2000 roku byli dumni ze swojej działalności, i zachowywali milczenie w czasie przesłuchań przez brytyjski kontrwywiad. Bohaterka filmu w 2000 roku w zeznaniach i rozmowach z synem nieustannie powtarza, że nie była ani komunistką, ani sowiecką agentką (tak przypadkiem popijając herbatkę w kubku z Che Guevarą). Oczywiście i syn i media w jej zapewnienia bezkrytycznie wierzą, i uznają ją za idealistkę i ofiarę zauroczenia sowieckim agentem, niezorientowana w sprawach polityki. Obraz cudownie ukazuje hipokryzje i zakłamanie uroczej starszej pani, która kłamie współcześnie, że nic nie wiedziała o stalinowskich zbrodniach, choć widz z retrospekcji wie, że doskonale wiedziała.

Reżyserem filmu „Tajemnice Joan" jest Trevor Nunn. W filmie widzowie zobaczą takich aktorów jak: Judi Dench, Sophie Cookson, Tom Hughes, Tereza Srbova, Stephen Campbell, Ben Miles, Laurence Spellman, Stephen Boxer, Freddie Gaminara, Robin Soans, Kevin Fuller, Simon Ludders, Ciarán Owens, Irfan Shamji, Adrian Wheeler, Steven Hillman, James Yeates, Connor Wolf, Phill Langhorne.

Film opiera się na napisanej przez Jennie Rooney powieść zainspirowanej życiem sowieckiej agentki Melity Norwood, która pracowała w Brytyjskim Stowarzyszeniu Badań Metali Nieżelaznych jako sekretarz, i przekazywała sowietom brytyjskie tajemnice nuklearne (dzięki tym informacjom sowiecki o wiele szybciej zbudowali swoją bombę atomową i mogli bezkarnie przez dekady terroryzować i mordować setki milionów ludzi).

Urodzona w 1912 roku, a zmarła w wieku 93 lat w 2005, roku Melita Stedman Norwood (z domu Sirnis) była przez 35 lat od 1937 do 1972 roku sowiecką agentką (o jej współpracy z sowietami Brytyjczycy dowiedzieli się z materiałów rosyjskiego archiwisty zbiegłego do Wielkiej Brytanii Wasilija Mitrochina). Studiowała na uniwersytecie Southampton. Jej mężem był Hilary Norwood (dawniej Nussbaum). Ojcem sowieckiej agentki był imigrant z Łotwy pracujący w komunistycznej brytyjskiej gazecie „The Southern Worker and Labour and Socialist Journal", matka sowieckiej agentki była członkinią lewicowej Partii Spółdzielczej blisko współpracującej z Partią Pracy.

Melita Norwood od 1932 pracowała jako sekretarka w Brytyjskim Stowarzyszeniu Badań Metali Nieżelaznych. W 1935 wyszła za mąż za komunistę imigranta Żyda z Rosji Nussbauma (który zmienił nazwisko na Norwood). Melita Norwood była komunistką, najpierw członkinią Niezależnej Partii Pracy, a potem Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii. Jej przynależność do komunistów była konspiracyjna. Bycie komunistą oznaczało bycie faktycznym sowieckim agentem. Formalnie agentką sowieckiego wywiadu została w 1937 roku. Po okresie czystek w ZSRR przestała być agentem NKWD i stała się agentką sowieckiego wywiadu wojskowego GRU.

Podejrzewana była o szpiegostwo w 1965 roku. Służby jej jednak nie niepokoiły i w 1972 roku przeszła na emeryturę. Została zdemaskowana w 1999 roku przez byłego archiwistę KGB Wasilija Mitrochina (zbiegł on do Wielkiej Brytanii w 1992 roku). Pomimo dowodów na szpiegostwo na rzecz sowietów, brytyjski wymiar sprawiedliwości nie postawił sowieckiej agentki przed sądem.

Melita Norwood jako komunistka była sowieckim szpiegiem dla idei, za swoją działalność nie pobierała wynagrodzenia. W swoim oświadczeniu, w którym przyznała się do szpiegostwa na rzecz ZSRR, stwierdziła: „Zrobiłam to, co zrobiłam, nie po to, by zarabiać pieniądze, ale by pomóc zapobiec klęsce nowego systemu, który przy wielkich kosztach dał zwykłym ludziom jedzenie i opłaty, na które mogli sobie pozwolić, dobre wykształcenie i służba zdrowia. Była bardziej doceniana przez KGB niż osławiona Piątka z Cambridge.

Nie da się ukryć, że film „Tajemnice Joan" zainspirowane były też sowiecką siatką szpiegowską „Piątką z Cambrige". Siatka ta działała od początku II wojny światowej do lat 50. Jej członkami byli: Kim Philby (pracownik wywiadu brytyjskiego), Donald Maclean (brytyjski dyplomata), Guy Burgess (był pracownikiem Secret Intelligence Service MI6 oraz w Special Operations Executive — Kierownictwo Operacji Specjalnych, których tajemnice przekazywał sowietom), Anthony Blunt (pracownik wywiadu MI5 nadzorujący brytyjskie placówki dyplomatyczne, członek Połączonego Komitetu Wywiadu Joint Intelligence Committee) i John Cairncross, oraz fizyk jądrowy Alan Nunn May i Leo Long.

Burgess i Maclean ewakuowali się do Związku Radzieckiego w 1951, Kim Philby ewakuował się w 1963 roku, Anthony Blunt zapewnił sobie bezkarność, zostając świadkiem koronnym w 1964, John Cairncross przyznał się MI5 już w 1951 do bycia sowieckim szpiegiem.

Jan Bodakowski