Rocznica III ataku UPA na Birczę

W latach 1945-1946 miała miejsce seria ataków UPA na podkarpacką miejscowość Bircza. W nocy z 6 na 7 stycznia 1946 r. nastąpił trzeci i ostatni z nich. Ukraińscy nacjonaliści ponieśli straty w wysokości 140 zabitych, po stronie polskiej było tylko 9 rannych.

Od 1944 r. UPA realizowała w Małopolsce Wschodniej akcję depolonizacji terenów uważanych przez siebie za etniczne ziemie ukraińskie. Wiosną 1945 r. na obszarze między Przemyślem, Sanokiem i nowo ustaloną granicą polsko-sowiecką doszło do licznych pacyfikacji zakończonych śmiercią kilku tysięcy bezbronnych ludzi.

Miejscowości zamieszkane przez Polaków były niszczone, aby zmusić tych, którzy uratowali życie do ucieczki za rzekę San uznawaną przez Ukraińców za naturalną granicę polsko-ukraińską. Atakowano konwoje oraz infrastrukturę komunikacyjną, zaś wysiedlone wioski były palone w celu zapobieżenia polskiemu osadnictwu. Działania te były również odpowiedzią na polską akcję wysiedleńczą osób narodowości ukraińskiej do ZSRR.

Pod koniec lipca 1945 r. na Podkarpacie przybyła 9. Dywizja Piechoty Wojska Polskiego. Od sierpnia 1945 r. w Birczy, największej miejscowości na tamtym terenie, stacjonował w garnizon wojskowy w sile wzmocnionego batalionu piechoty, zmieniający się co kilka miesięcy.

Pierwszy atak UPA na Birczę nastąpił w październiku 1945 r. Powodem było ulokowanie w miejscowości siedziby komisji przesiedleńczej. Walki wewnątrz miasteczka trwały kilka godzin. Sztab pułku nie został zdobyty, jednak spłonęło kilkanaście budynków. Polskie straty to 9 zabitych żołnierzy i 11 osób cywilnych.

Drugi atak na miejscowość miał miejsce pod koniec listopada tego samego roku. Po pięciogodzinnej walce upowcy wycofali się. Poległo 3 żołnierzy, Ukraińcy pozostawili 8 zabitych na polu bitwy, a wycofując się, spalili sześć okolicznych wsi.
 
Wobec niepowodzeń zdecydowano o podjęciu trzeciego rozstrzygającego ataku, którego termin wyznaczono na noc z 6 na 7 stycznia 1946 r., w noc wigilijną prawosławnych świąt Bożego Narodzenia. W Birczy stacjonował wówczas 2 batalion 26. Pułku Piechoty oraz kompania Milicji Obywatelskiej.

Pierwszy atak bandy został odparty ogniem broni maszynowej, z dużymi stratami dla banderowców. Również kolejne ataki napotykały na stanowczy opór. Zacięta walka trwała do wczesnych godzin rannych. Był to ostatni napad na miejscowość, którą zdołano obronić.

Według polskich źródeł UPA poniosła wówczas straty w wysokości 140 zabitych i 12 wziętych do niewoli, natomiast po stronie polskiej było tylko 9 rannych. Spłonęło kilkanaście domów, zniszczeniu uległ także zabytkowy pałac.

Dziś na rynku w Birczy stoi pomnik upamiętniający tych, którzy bronili ludności polskiej przed atakami UPA. Na miejscowym cmentarzu znajduje się grobowiec żołnierzy poległych w walkach z ukraińskimi nacjonalistami.

opr. Paweł Brojek
Źródła: Edmund Ginalski, Eugeniusz Wysokiński „Dziewiąta Drezdeńska”, Warszawa 1984
Grzegorz Motyka „Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943-1948”, Warszawa 1999
Na zdjęciu: Grobowiec żołnierzy poległych w walkach z UPA w Birczy, fot. wojnawp.republika.pl

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.