Polskość jako zespół wartości

Prof. Andrzej Nowak mówi w książce „Uległość czy niepodległość”, za Mistrzem Wincentym Kadłubkiem, że polskość to wartości i cnoty wspólnie wyznawane i przekazywane z pokolenia na pokolenie, „wspólne rozpoznawanie dobra i zła” (s. 152). Prof. Nowak pisze: „Podobni jesteśmy wtedy, gdy tworzymy duchową wspólnotę podzielanych przez nas wartości zaświadczoną etycznym działaniem”. I stwierdza: „Być Polakiem to wielki przywilej, który trzeba dopiero zdobyć. (…) Nie każdy z ojca Polaka i matki Polki jest Polakiem, a tylko ten, kto traktuje ten przywilej jako coś bardzo ważnego”. Przypominają mi się tu mocne słowa polskiej matrony z powieści „Między ustami a brzegiem pucharu” Rodziewiczówny. Mówi ona do wnuka: „To co robisz jest niegodne Polaka”. Jedną z polskich podstawowych wartości jest wolność, ale wolność ta występuje i jest realizowana w kontekście innych wartości i w ścisłym powiązaniu z nimi. Wydarzenia potopu szwedzkiego potwierdziły Polakom tę prawdę. Przestali wybierać dobro i stali się niewolnikami wroga. Reakcja mogła być jedna – radykalne zwrócenie się ku dobru – śluby lwowskie: Polska przestała być królestwem rządzonym przez ludzi według ich widzi mi się. Jej Królową została na zawsze Matka Boża. Ten wybór potwierdzały kolejne pokolenia aż po XX w. (śluby Jasnogórskie). Ten wybór określił wektory polskości i wskazywał na to, co jest odstępstwem od niej. Ostatecznej jednak i precyzyjnej odpowiedzi na pytanie – czym jest polskość?– udzielono wtedy, gdy polskość była w szczególny sposób zagrożona – udzielili jej Konfederaci Barscy. Oni wykryli, że jest pięć wielkich wartości, które wyznaczają polskość, bez których Polski być nie może, których realizacja to realizacja polskości i budowanie Polski. A oto one: Wiara, Ojczyzna, Tradycja, Szlachetność, Wolność. Wykryto też, że wartości te trzeba ujmować łącznie, że żadnej nie można odrywać od pozostałych, że każdą należy rozumieć w kontekście pozostałych, chronić i budować w ścisłym z nimi powiązaniu. Wiara musi być powiązana z Ojczyzną, Tradycją, Szlachetnością i Wolnością. Ojczyzna ma służyć Wierze, funkcjonować w perspektywie Szlachetności, odwoływać się do Tradycji, chronić, poszerzać i pogłębiać Wolność. Tradycja nie może być sprzeczna z Wiarą, Szlachetnością i Wolnością. Nie może godzić w Ojczyznę. Nie wszystko zatem, co rodziło się w Polsce i co zwykle wyznacza tradycję wchodziło do tradycji polskiej. Szlachetność to ujęta i funkcjonująca w ramach Tradycji Szlachetność Wiary, Patriotyzmu i Wolności. Wolność musi być szlachetna i zgodna z Tradycją. Nie może godzić ani w Wiarę ani w Ojczyznę. Zauważmy, że Ojczyzna i Tradycja to pewne dobra wspólne Polaków. Szlachetność to postawa tak narodowej wspólnoty jak i jednostek. Podobnie wiara, która realizuje się w Kościele, w życiu społecznym, ale tkwi również w duszach, w intelekcie i w sercu. Wolność to indywidualne zjawisko, zjawisko, które może jednak pojawiać się tylko wtedy, gdy dotyczy również całej wspólnoty i ma swój państwowy wymiar.