Eksterminacja polskiej inteligencji. Rocznica zbrodni w Palmirach

W nocy z 20 na 21 czerwca 1940 r., w ramach zorganizowanej przez Niemców akcji AB, w Palmirach pod Warszawą zostali rozstrzelani wybitni przedstawiciele polskiej inteligencji - działacze polityczni i społeczni, prawnicy, naukowcy, duchowni, wojskowi, artyści, sportowcy.

Mimo działań eksterminacyjnych prowadzonych od września 1939 r. do kwietnia 1940 r. w ramach akcji „Inteligencja” (Intelligenzaktion) na terenach Generalnego Gubernatorstwa władze niemieckie już wiosną 1940 r. zorientowały się, że społeczeństwo polskie otrząsnęło się z szoku po klęsce wrześniowej, a działalność ruchu przybiera na sile.

Kluczową rolę w dziejach Akcji AB odegrała konferencja w sprawie „nadzwyczajnych posunięć koniecznych dla zabezpieczenia spokoju i porządku w Generalnym Gubernatorstwie”, która odbyła się w Krakowie 16 maja 1940 r. Udział w niej wzięli m.in. generalny gubernator Hans Frank oraz SS-Brigadeführer Bruno Streckenbach, dowódca SD i policji bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie. Jeszcze tego samego dnia wydane zostało zarządzenie, w którym Frank zlecił Streckenbachowi przeprowadzenie „nadzwyczajnej akcji pacyfikacyjnej” (Außerordentliche Befriedungsaktion – AB). Jej celem było zastraszenie polskiego społeczeństwa oraz pozbawienie ruchu oporu bazy społecznej, którą zdaniem Niemców była w pierwszym rzędzie polska inteligencja.

Akcja AB została zainicjowana falą masowych aresztowań, które policja bezpieczeństwa przeprowadziła we wszystkich dystryktach Generalnego Gubernatorstwa już pod koniec marca 1940 r. Ich ofiarą padli przede wszystkim działacze polityczni i społeczni, urzędnicy, duchowni, lekarze oraz prawnicy. Obławy i zatrzymania były kontynuowane w następnych tygodniach.

Aresztowanych więziono m.in.: na Pawiaku w Warszawie, w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie, w Radomiu, Kielcach, Lublinie, Nowym Sączu, Tarnowie i Wiśniczu. Część z nich wysłano następnie do obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Sachsenhausen.Przedstawiciele „polskiej warstwy przywódczej”, zatrzymani na terenie dystryktu warszawskiego, byli mordowani przede wszystkim w pobliżu wsi Palmiry na obrzeżach Puszczy Kampinoskiej.

Największa i najgłośniejsza ze wszystkich egzekucji tam przeprowadzonych miała miejsce w dniach 20-21 czerwca 1940 r. Trzema transportami wywieziono wówczas na śmierć 358 więźniów warszawskiego Pawiaka – w tym wielu przedstawicieli polskiej elity politycznej, intelektualnej i kulturalnej. Wśród rozstrzelanych znaleźli się m.in.: politycy - Maciej Rataj, Mieczysław Niedziałkowski, prawnicy - Władysław Dziewałtowski-Gintowt i Tadeusz Fabiani oraz sławny sportowiec Janusz Kusociński.

Mimo iż Akcja AB została oficjalnie zakończona w lipcu 1940 r., eksterminacja Polaków w Palmirach była nadal kontynuowana. W marcu 1941 r. w egzekucji zginęli profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego: Kazimierz Zakrzewski i Stefan Kopeć, zaś w lipcu tego roku działacz ruchu narodowego - Stanisław Piasecki. Masowe egzekucje miały miejsce również w pozostałych dystryktach Generalnej Guberni.

Akcja AB była jedną z najkrwawszych akcji przeprowadzonych przez Niemców w okupowanej Polsce. W wyniku masowych mordów zginęło około 3,5 tys. polskich intelektualistów oraz działaczy społecznych i politycznych.

opr. Paweł Brojek
Źródło: ipn.gov.pl

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.