65. rocznica śmierci por. Edmunda Bukowskiego ps. „Edmund”

Porucznik AK, kurier rządu londyńskiego, za antykomunistyczną działalność został stracony w więzieniu mokotowskim. Jest jedną z trzech pierwszych ofiar stalinizmu zidentyfikowanych w 2012 r. w ramach Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.

Edmund Bukowski przyszedł na świat 11 kwietnia 1918 r. w majątku Pustoszka w powiecie Nowa Wilejka na Wileńszczyźnie. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Białozoryszkach, od 1932 r. uczył się w Gimnazjum oo. jezuitów w Wilnie. Po maturze rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, przerwane przez wybuch wojny.

Prawdopodobnie brał udział w obronie Wilna przed Armią Czerwoną z 18 na 19 września 1939 r. Jesienią 1939 r. zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Służby Zwycięstwu Polski a później Związku Walki Zbrojnej.

Przydzielono go do Oddziału V Okręgu Wileńskiego odpowiadającego za łączność, gdzie służył jako radiooperator oraz tłumacz języka litewskiego. Po ukończeniu kursu łączności jeździł do Warszawy, jako kurier między Komendą Okręgu Wileńskiego a Komendą Główną AK. Przewoził sprzęt radiowy i tabele szyfrów.

W 1942 r. został aresztowany przez policję litewską, która przekazała go gestapo. Dzięki interwencji rodziny oraz wsparciu konspiracji udało się go wykupić poprzez wręczenie łapówki. Po wyjściu na wolność kontynuował działalność podziemną jako kurier między Komendą Okręgu Wileńskiego AK a poszczególnymi inspektoratami.

W czasie operacji „Ostra Brama” pracował przy Sztabie Polowym Komendy Okręgu. Jego zadaniem było utrzymywanie łączności radiowej z Warszawą i Londynem. Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną w połowie lipca 1944 r., wcześniej ranny, został aresztowany przez sowiecki patrol i umieszczony w szpitalu.

Zbiegł jeszcze przed pojawieniem się NKWD, dzięki pomocy kolegów z konspiracji. „Spalony” na Wileńszczyźnie, został przeniesiony do Warszawy. W ogarniętym powstaniem mieście współtworzył siatkę łączności między poszczególnymi oddziałami.

Po upadku powstania utworzył na nowo sieć łączności pomiędzy Wilnem a Warszawą. Od października 1944 do kwietnia 1945 r. utrzymywał łączność kurierską z tamtejszą komendą okręgu. Od czerwca 1945 r. pełnił obowiązki szefa Oddziału V w ramach Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK (OMWO AK), utworzonego przez ppłk. Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego”.

Jednocześnie jako jego kurier nawiązał bezpośrednią łączność ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie. Przewoził przez całą Europę informacje, rozkazy i fundusze przeznaczone na dalszą działalność niepodległościową. W latach 1947-1948 jako członek sztabu OMWO AK zorganizował siatkę wywiadowczą podległą rządowi emigracyjnemu.

28 czerwca 1948 r. został aresztowany w ramach przeprowadzonej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego „Akcji X”, której celem było rozbicie w całej Polsce siatki Wileńskiego Okręgu AK. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie pod przewodnictwem kpt. Władysława Litmanowicza z 14 listopada 1949 r. skazano go na karę śmierci.

Por. Edmund Bukowski został stracony 13 kwietnia 1950 r. w więzieniu mokotowskim. Jego szczątki odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Był wielokrotnie odznaczony, m.in. dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz czterokrotnie Krzyżem Armii Krajowej.

opr. Paweł Brojek
Źródło i fot.: IPN

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.