Adam Trybus ps. „Gaj” - filolog, cichociemny, więzień polityczny PRL

Oficer Armii Krajowej, szef Kedywu Okręgu AK Łódź. Po wojnie brał czynny udział w konspiracji antykomunistycznej. Aresztowany przez ówczesne władze, kilka lat spędził w komunistycznych więzieniach. Mimo rehabilitacji, do której doszło kilka lat po uwolnieniu, był szykanowany przez bezpiekę niemal do swojej śmierci w 1982 r.

Adam Trybus urodził się 3 sierpnia 1909 r. w Zręcinie koło Krosna na Podkarpaciu, w rodzinie chłopskiej. Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej kształcił się w gimnazjum klasycznym w Krośnie. Kontynuując swoje zamiłowanie do filologii i kultury antycznej, w 1929 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na kierunku filologii klasycznej.

W międzyczasie odbył kurs podchorążych rezerwy piechoty przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel w krośnieńskich gimnazjach. W sierpniu 1939 r. został powołany na ćwiczenia wojskowe do 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku, gdzie zastał go wybuch wojny.

W jego szeregach w ramach 22 Dywizji Piechoty Górskiej walczył w kampanii wrześniowej jako dowódca plutonu. Gdy jego oddział został rozbity, przedostał się na Węgry, gdzie trafił do obozu internowania. Uciekł w lutym 1940 r. i przez Jugosławię przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do tworzonego tam Wojska Polskiego.

Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Został wcielony do 3 Brygady Kadrowej Strzelców, a potem do Brygady Strzelców Podhalańskich, w której ukończył kurs spadochronowy. W 1942 r. zgłosił się do służby konspiracyjnej w kraju i jako przyszły cichociemny został przeszkolony w zakresie dywersji.

24 sierpnia 1942 r. złożył przysięgę, a w nocy z 1 na 2 października został zrzucony w okolicach Siedlec do okupowanego kraju. Otrzymał przydział do Okręgu AK Łódź jako oficer dywersji i szef Kedywu w Inspektoracie Piotrkowskim AK. Od stycznia 1943 r. był szefem Kedywu całego okręgu. W skrajnie trudnych warunkach, na terenach wcielonych do III Rzeszy, zreorganizował całą sieć dywersyjną liczącą 1000 żołnierzy – kadrę przyszłego 25. Pułk Piechoty AK.

Brał udział w przygotowaniach do akcji „Burza”. Po skierowaniu w rejon Brzeziny–Koluszki od lipca do października 1944 r. dowodził oddziałami liniowymi. Od listopada 1944 r. był komendantem Inspektoratu Rejonowego AK Łódź, gdzie odbudowywał przetrzebione aresztowaniami struktury konspiracyjne. W styczniu 1945 r. otrzymał awans do stopnia majora rezerwy.

Od lutego 1945 r. działał w konspiracji antykomunistycznej w ramach utworzonego w miejsce łódzkiego inspektoratu Ruchu Oporu Armii Krajowej. 11 czerwca 1945 r. przeprowadził zakończoną sukcesem akcję na areszt PUBP w Pabianicach, uwalniając więzionych tam żołnierzy podziemia.

W lipcu 1945 r. prowadził rozmowy z premierem Edwardem Osóbką–Morawskim dotyczące ujawnienia struktur konspiracyjnych, do czego doszło jeszcze w tym samym miesiącu. Sam w grudniu 1945 r. wyjechał z terenu Piotrkowa Trybunalskiego i przeniósł się z rodziną do Wrocławia, gdzie podjął pracę jako nauczyciel w gimnazjum oraz wykładowca łaciny w seminarium duchownym. Był inwigilowany przez UB.

Został aresztowany 20 września 1950 r. w czasie podróży służbowej do Jeleniej Góry. Po przewiezieniu do więzienia WUBP w Łodzi przez pół roku poddawany był brutalnemu śledztwu. W procesie, który rozpoczął się 29 czerwca 1951 r. przed Wojskowym Sądzie Rejonowym pod przewodnictwem ppłk. Bronisława Ochnio, wraz z sześcioma innymi członkami AK z Okręgu Łódzkiego oskarżono go o prowadzenie walki zbrojnej przeciwko „władzy ludowej”.

Został skazany na 15 lat więzienia, 5 lat pozbawienia praw obywatelskich i honorowych oraz utratę mienia. Wyrok odsiadywał w Sieradzu i Wronkach. Na wolność wyszedł w 1955 r. w wyniku rewizji dokonanej przez sąd. Dwa lata później został zrehabilitowany.

Zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie podjął pracę w jednym liceów jako nauczyciel łaciny i języka angielskiego. Później pełnił funkcję inspektora kuratoryjnego oraz lektora łaciny na Uniwersytecie Łódzkim.

Cały czas działał w środowisku kombatanckim i wspierał swoich kolegów będących w trudnej sytuacji. Prawdopodobnie z tej właśnie przyczyny musiał przejść na wcześniejszą emeryturę, a po wprowadzeniu stanu wojennego, pomimo ciężkiej choroby, został na pewien czas zatrzymany przez SB.

Mjr Adam Trybus zmarł 4 lipca 1982 r., został pochowany na Starym Cmentarzu Rzymskokatolickim w Piotrkowie Trybunalskim. Był odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari 5 klasy, trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Pośmiertnie został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Paweł Brojek
Źródło i fot.: muzeum-ak.pl

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.