Sojusz Rosji sowieckiej i nazistowskich Niemiec nigdy nie zagroził interesom żydowskim w ZSRR. W 1939 z terenów ziem polskich okupowanych przez Niemców Polski Żydzi mieli pewną możliwość emigracji do ZSRR. Po zajęciu przez sowietów ziem Polskich, Łotwy, Litwy i Estonii na terenach kontrolowanych przez sowietów było 5.200.000 Żydów, 3.200.000 z terenów ZSRR i 2.000.000 z ziem okupowanych.

 

Po ataku Niemców na ZSRR w 1941 i w 1942 roku władze sowieckie przeprowadziły gigantyczną akcje ewakuacji Żydów z terenów zajmowanych przez Niemców, sowieci ewakuowali 2.226.000 z 3 milinów Żydów (w tym 226.000 Żydów z 1.885.000 Żydów zamieszkujących tereny przez sowietów okupowane), Rosjan nie ewakuowano. Na terenach zajętych przez Niemców znalazło się 2.739.000 Żydów (1.659.000 na Kresach). Żydzi ewakuowani byli za Ural na tereny głównie zachodniej Syberii, do Kazachstanu, Uzbekistanu i Turkmenistanu. Żydowskich kolonistów na Krymie ewakuowano z całym dobytkiem i inwentarzem. Od czerwca do listopada 1941 roku z zagrożonych terenów sowieci ewakuowali na około 12 milionów ludzi. Żydów ewakuowano nawet z terenów zagrożonych wejściem Niemców między innymi z Moskwy i Petersburga.

 

W czasie II wojny światowej pozycja Żydów w aparacie terroru i administracji nie była zachwiana, pomimo, że Żydzi unikali służby wojskowej na froncie. Do Armii Czerwonej podczas II wojny światowej zmobilizowano 19.650.000 Rosjan, 5.320.000 Rosjan, 964.000 Białorusinów, 511.000 Tatarów, 434.000 Żydów, 341.000 Kazachów, 330.000 Uzbeków i 2.500.000 innych nacji. W Armii Czerwonej „Żydzi stanowili nieproporcjonalnie dużą część, w porównaniu z innymi nacjami ZSRR, oficerów”, szczególnie wśród oficerów politycznych, w dowództwie, i wśród lekarzy - Żydzi dekowali się na zapleczu.

 

W 1939 roku Żydzi stanowili 1,78% ludności ZSRR. W czasie II wojny światowej w ZSRR wzrósł antysemityzm, szczególnie tam gdzie ewakuowano Żydów, w Azji Środkowej, Uzbekistanie, Kazachstanie. Ewakuowani Żydzi nie chcieli ciężko pracować, i woleli zarabiać na czarnym rynku. Bałtowie, Ukraińcy, Białorusini i Rosjanie, gdy znajdowali się pod okupacją niemiecką, z zemsty za dokonane przez Żydów podczas sowieckiej okupacji komunistyczne zbrodnie wspierali niemiecką eksterminacje Żydów. Za wkraczającymi wojskami Nieniemieckimi w 1941 roku podążały oddziały Einsatzgruppen likwidujące najbardziej zaangażowanych w sowiecką władze i ich rodziny, ofiarą tych mordów padali Żydzi (np. w Jedwabnem). Dziś pamięta się tylko o pomordowanych przez Niemców Żydach, a skazani na zapomnienie są miliony Polaków i Rosjan, którzy padli ofiarą nieniemieckich i sowieckich zbrodni. Polacy pomagali podczas wojny Żydom pomimo, że na Kresach Żydzi tworzyli swoje partyzanckie bandy rabunkowe, które okradały chłopów, chłopi nie mając jak spłacać płodami rolnymi i zwierzętami wyznaczonych przez Niemców kontyngentów, byli mordowani przez niemieckiego okupanta.

 

Wojnę w ZSRR przeżyło 3 miliony Żydów. Z terenów przyłączonych po wojnie do ZSRR zginęło 2.733.000 Żydów (1.112.000 wostoczników czyli Żydów z terenów wschodnich) i 1.621.000 zapadników (Żydów z terenów zachodnich). Obywateli ZSRR podczas II wojny światowej zginęło 27 milionów.

 

By ograniczyć dominacje Żydów w administracji, która była źle odbierana przez dyskryminowanych Rosjan, Stalin polecił od 1939 roku zamknąć Żydom dostęp do nowych posad w dyplomacji i handlu zagranicznym. Od 1942 ograniczano w ZSRR role Żydów w kulturze. Rządzący Ukrainą Chruszczow nie przyjmował do administracji sowieckiej Ukrainy powracających z ewakuacji w głąb ZSRR Żydów. W 1946 roku sowieci w ramach walki z UPA intensyfikowali walkę z antysemityzmem.

 

W 1947 roku Stalin wspierał starania Żydów w ONZ o utworzenie Izraela. Sowieci dostarczali Żydom w Palestynie broń z CSRR, podlegli sowietom polskojęzyczni wojskowi szkolili na ziemiach polskich żydowskich terrorystów. W 1948 ZSRR od razu uznał niepodległość Izrael, ambasadorem Izraela w Moskwie została późniejsze premier Izraela Golda Meir.

 

Po drugiej wojnie światowej, już od 1945 roku, w ZSRR, w obliczu nagłego odrodzenia się wśród Żydów radzieckich syjonizmu (spowodowanego powstaniem Izraela) Stalin nie aresztował Żydów tylko wywalał ich z pracy. Akcja ta zintensyfikowana została w 1948 roku. Od 1948 do 1953 roku systematycznie wygaszano aktywność kultury żydowskiej w ZSRR. Od jesieni 1952 rozpoczęła się jawna kampania antyżydowska. W lutym 1953 roku po wybuchu bomby w ambasadzie ZSRR w Izraelu sowieci zerwali relacje dyplomatyczne z Izraelem.

 

Decyzja o konflikcie z Żydami ewidentnie zaszkodziła Stalinowi. Po zerwaniu relacji dyplomatycznych z Izraelem Stalin nagle zmarł. „Stalin zginął w dniu święta Purim”. Śmierć Stalina zakończyła antyżydowską kampanie.

 

„Pod koniec 1955 roku Chruszczow zadeklarował prowadzenie polityki proarabskiej i antyizraelskiej”, nie mniej w 1957 w ZSRR nastąpiło odrodzenie kultury żydowskiej bo Chruszczow bał się zadzierać z Żydami. W 1956 roku Żydzi najpierw z PRL a potem z innych krajów zarządzali rehabilitacji Żydów komunistów ofiar stalinowskich czystek. W ZSRR na szczeblu lokalnym powstały setki organizacji syjonistycznych wspieranych przez Żydów z USA, oraz komunistów z Kanady i Francji. Gdy w 1956 roku wybuchło powstanie na Węgrzech, węgierscy antykomuniści nie mieli poparcia zachodu, bo zachód uznawał antykomunizm powstańców za przejaw ich antysemityzmu.

 

W 1959 w ZSRR żyło 2.268.000 osób narodowości żydowskiej, 95% z nich mieszkało w miastach, właściwie nikt z Żydów w ZSRR nie pracował fizycznie. Żydzi w 1959 stanowili 1,1% ludności ZSRR, nadreprezentacji byli w stosunku 2,7 wśród studentów (w krajach komunistycznych o dostępie na studia decydowała lojalność wobec władzy a nie zdolności), 8,5% pisarzy było Żydami, 7,7% artystów, 10% sędziów i adwokatów, 15% lekarzy (psychiatrzy, w dużej części Żydzi, wsadzali przeciwników komunizmu do szpitali psychiatrycznych). Żydzi dominowali nawet w nielegalnym handlu walutą. W latach 60 Żydzi dalej nie zasymilowali się i byli wyobcowani.

 

Zwycięska dla Izraela Wojna Sześciodniowa 1967 roku spowodowała odrodzenie żydowskiego nacjonalizmu w diasporze, Żydzi z ZSRR domagali się prawa do emigracji do Izraela. Od 1970 Związek Sowiecki na arenie między narodowej oskarżany był o dyskryminacje Żydów – Żydzi będący w ZSRR beneficjentami systemu kreowali się na ofiary komunizmu i oskarżali Rosjan o antysemityzm. Dzięki wsparciu z zachodu Żydzi opozycjoniści byli w ZSRR niezależni finansowo i mogli sprawnie prowadzić kampanie na rzecz prawa do emigracji.

 

W 1972 roku ZSRR wprowadził opłaty dla emigrantów mające zwrócić koszt ich wykształcaniem wynosiły one od 3600 rubli (rocznej pensji) do 9.800 rubli. Z powodu tych opłat „wybuchło międzynarodowe oburzenie. Przez pięćdziesiąt pięć lat istnienia reżimu sowieckiego żadna jego masowa zbrodnia nie wywołała takiego zgodnego (…) światowego sprzeciwu jak podatek od wykształcenia emigrantów”. W USA maiły miejsce masowe protesty elity. Pod wpływem protestów na scenie międzynarodowej rząd sowiecki ustąpił, w nagrodę w 1973 roku USA zawarło z ZSRR umowę o uprzywilejowanym handlu (korzystną dla ZSRR a nie dla USA). Warunkiem zawarcia umowy była całkowita swobodna emigracja z ZSRR Żydów (tylko ich, umowa nie dotyczyła innych nacji) – przez 55 lat zachód nie zainteresował się setkami milionów dręczonych ludzi w ZSRR, w tym 15.000.000 pomordowanych w czasie kolektywizacji, 6.000.000 ofiar Wielkiego Głodu. Przez cały okres zbrodni komunistycznych zachód wspierał kontaktami gospodarczymi ZSRR. Nawet po zawarciu umowy na zachodzie w 1975 roku organizowano gigantyczne manifestacje z poparciem dla Żydów w ZSRR – od 1974 do 1987 w corocznych wiecach w Nowym Jorku wzięło udział do 250.000 osób. Amerykańscy politycy i zachodnie media angażowali się w akcje walki o prawo do emigracji dla pojedynczych Żydów. Żydzi w ZSRR czuli wsparcie zachodu.

 

„Masowa emigracja Żydów z ZSRR rozpoczęła się w 1971 roku”. Większość Żydów z ZSRR nie chciała emigrować do Izraela i kierowała się do USA – w tym czasie nie Żydzi z ZSRR nie mieli prawa do emigracji. W 1987 roku w ZSRR zlikwidowano wszelkie bariery w emigracji Żydów. Emigracja dla Żydów nie była problemem, pomimo komunizmu zachowali swoją odrębność etniczna, nawet w 1988 roku 73% Żydów zawierało małżeństwa tylko z Żydówkami, podobnie czyniło 63% Żydówek (nie bez znaczenia jest to, że w kulturze żydowskiej przynależność etniczną dziedziczy się po matce, więc Żydami jest się o ile ma się matkę Żydówkę).

 

Relacje Żydów i Rosjan przybliżył czytelnikom w wydanej przez wydawnictwo Wektory pracy „Dwieście lat razem. W porewolucyjnej Rosji - Część II” Aleksander Sołżenicyn.

 

Jan Bodakowski