Czwarty tom dziejów Polski pióra profesora Andrzeja Nowaka - Trudny złoty wiek

Jak informuje wydawca pracy „Prof. Andrzej Nowak wkracza w czwartym tomie epokowego dzieła »Dzieje Polski« w okres największej świetności Rzeczypospolitej. Oczywiście nie brakuje problemów, wojen, buntują się lennicy, na wschodzie złowieszczo rysuje się sylwetka Moskwy dążącej do osiągnięcia imperium, ale Korona i Wielkie Księstwo Litewskie wciąż rosną w siłę. Tak samo zresztą, jak i dynastia Jagiellonów. Ten proces zwieńczy Unia Lubelska w 1569 r. Rozwój kraju jest wszechstronny. Gospodarczemu wzrostowi towarzyszy wciąż udoskonalana polska sztuka wojenna; po paru klęskach, głównie w lasach bukowińskich (1497), maleje znaczenie pospolitego ruszenia, rodzi się natomiast husaria, specyficznie polska formacja jazdy ciężkiej, praktycznie niezwyciężona przez blisko dwa wieki. Kwitnie Uniwersytet Krakowski, którego najsłynniejszym wychowankiem jest Mikołaj Kopernik. Rozwijają się miasta; już nie tylko Kraków i Gdańsk. Doskonali się język ojczysty; powstają w nim prawdziwe arcydzieła literackie zachwycające do dziś. Sztuka jest w wielkim poważaniu. Przebudowanym Wawelem zachwycamy się wszyscy do dziś. Kościół Mariacki w Krakowie zdobi jedno z największych dzieł plastycznych w dziejach świata: ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, autorstwa Wita Stwosza. Renesans wkracza szeroką ławą w nasze granice, ale jest najczęściej przetwarzany i osiąga oryginalny, rodzimy wymiar. Rzeczpospolita przyciąga naukowców, artystów, rzemieślników (pierwsi drukarze!) z zagranicy, którzy ulegają urokowi polskiej kultury, polskiej wolności i osiadają tu na zawsze".

Zdaniem wydawnictwa Biały Kruk „wielkim walorem »Dziejów Polski« jest ich oparcie w najnowszych źródłach historycznych; Autor korzysta z nich całymi garściami; jego badawcze wnioski są oryginalne, nieraz przeciwstawne dotychczasowym opiniom. Tak np. zwalcza fałszywe stereotypy o „zakodowanej" peryferyjności Europy Wschodniej, rozprawia się z negatywną oceną hołdu pruskiego. Uchwalenie słynnej konstytucja Nihil novi z 1505 r. jest w oczach Andrzeja Nowaka bardziej znaczącym wydarzeniem niż Konstytucja 3-majowa. Profesor każdy ze swych poglądów uzasadnia niebywale logicznymi wywodami. I jak zwykle jego opisy i refleksje czyta się z zapartym tchem".

Wcześniejszy trzeci tom „Dziejów Polski" liczył 464 strony. Tekst pacy wzbogacony był licznymi fotografiami, rycinami i mapami. „Dzieje Polski" tom 3 rozpoczynają się w 1340 roku w czasach króla Kazimierza Wielkiego. Kolejną są opisane czasy za rządów królowej Jadwigi, Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka. Cenzurą kończącą tom trzeci jest rok 1468. W tomie poruszone są zagadnienia ostatnich piastów, Jagiellonów, unii królestwa polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim, narodzin Rzeczpospolitej.

Wcześniejszy tom drugi obejmował okres od śmierci księcia Mieszka Starego w 1202 r. i objęcia władzy w Krakowie przez Władysława Laskonogiego, aż do wkroczenia Kazimierza Wielkiego na Ruś w 1340 roku. W tomie drugim autor w fascynujący sposób wysiłki zmierzające do odnowienia Królestwa Polskiego podjęte w XIII wieku. W tomie drugim opisane są „przemiany polityczne, cywilizacyjne i kulturalne na ziemiach polskich, ścieranie się wpływów niemieckich, czeskich, mongolskich i litewskich, wzrost i upadek sąsiadów Polski. Podobnie jak w pierwszym tomie pokazane są kolejne etapy formowania się nad Wisłą, Wartą i Bugiem wspólnoty politycznej, kulturalnej i językowej, która w przyszłości przekształci się w naród polski".

Profesor Andrzej Nowak w tomie pierwszym opisał dzieje Polski od czasów pogańskich do 1202 roku. W bogato ilustrowanej, 383 stronicowej, pracy autor przybliżył czytelnikom pradzieje ziem polskich, pierwsze osadnictwo na ziemiach polskich i kolejne kultury, które poznajemy dzięki archeologii na ziemiach polskich.

Na kartach pracy w tomie pierwszym opisane było pojawienie się Słowian i ich dzieje. Kolejnym tematem poruszonym przez autora byli Polanie oraz historia Polan i ich władców. Niezwykle dokładnie opisane były początki państwa polskiego, chrzest Polski, panowanie Mieszka I, chrystianizacja Polski, panowanie Bolesława Chrobrego, Mieszka II, szczęśliwie stłumiona reakcja pogańska, walki Polaków o zachowanie niepodległości Polski w średniowieczu, panowanie Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Szczodrego, Władysława Hermana, Bolesława Krzywoustego, Władysława Wygnańca, Bolesława Kędzierzawego, Mieszka Starego.

Piotr Zaremba na łamach portalu „Wpolityce.pl" stwierdził, że „Andrzej Nowak nie tylko z ogromną dociekliwością drąży, rozważa rozmaite wersje zdarzeń, mnoży pytania i teorie, ale jest przeraźliwie realistyczny. [...] Nowak badacz wyciska z niej wszystko, co da się przy szczupłości źródeł wycisnąć.

A przy tym ten piękny język, to poczucie związku między różnymi epokami, to szukanie związków późniejszych wydarzeń i procesów w bardzo dawnych czasach [...]. Ta umiejętność szukania linków między dziejami politycznymi i dziełami kultury, pomnikami architektury czy utworami literackimi. Ta książka jest nacechowana wielkim umiłowaniem polskości – to można by rzec jej duch. Ale to umiłowanie nie zakłóca procesów myślowych, nie prowadzi do lukrowania czy upraszczania".

Marcin Wolski w tygodniku „W Sieci" uznał, że „Historia wg profesora z Krakowa to nie zbiór suchych notatek o dawno zmarłych facetach, lecz opowieść o żywej strukturze, która trwa, rozwija się, zmienia, ale zachowuje własną tożsamość. [...] Nigdy nie byliśmy oderwaną od reszty wyspą, a Nowak, mistrzowsko łącząc problemy kulturowe, gospodarcze i militarne, ówczesne idee i myśl polityczną, pokazuje wydarzenia rozgrywające się między Bugiem, Odrą a Bałtykiem w szerszym europejskim kontekście".

Andrzej Nowak jest absolwentem Wydziału Filozoficzo Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracę doktorską obronił w Zakładzie Historii Europy XIX i XX wieku w Instytucie Historii Państwowej Akademii Nauk. Pracował w Bibliotece Jagiellońskiej, Instytucie Historii PAN gdzie zyskał habilitacje i kierował Pracownią Dziejów ZSRR i Europy Wschodniej, a potem Zakładem Historii Europy Wschodniej i Studiów nad Imperiami XIX i XX. Od 2011 jest tytularnym profesorem.

Autor pracy wykładał w Wyższej Szkoły Biznesu NLU w Nowym Sączu, Harvard University, Rice University, Columbia University, Cambridge University, University College of London, na Uniwersytecie w Dublinie, Uniwersytecie Masaryka w Brnie, Uniwersytecie Tokijskim, Uniwersytecie Warszawskim, i w Collegium Civitas. Specjalizuje się w historii politycznej i myśli politycznej Europy Wschodniej XIX-XX wieku.

Profesor Andrzej Nowak jest członkiem Rady Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, a także Polsko-Rosyjskiej Komisji Historycznej PAN-RAN; Komisji Środkowoeuropejskiej oraz Wschodnioeuropejskiej PAU; kolegium redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego" i „Dziejów Najnowszych". W latach 2006-2010 był członkiem Rady Archiwalnej przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych; członkiem Rady Muzeum Historii Polski, a także wiceprezesem Rady Historyków Narodowego Banku Polskiego (2007-2010)".

Przed stanem wojennym Andrzej Nowak pisywał w opozycyjnych czasopismach (takich jak „Arka", „Miesięczniki Małopolski", „Alternatywy", „Tumult"). Był redaktorem naczelnym „Arki" i kwartalnika „Arcana", dziennikarzem „Czasu krakowskiego", „Rzeczpospolitej", „Dziennika". „Naszego Dziennika", „Gazety Polskiej", „Gościa Niedzielnego", „Tygodnika Solidarność", „Wprost", „Niedzieli", „Znaku", „Życia", i „W Sieci".

Andrzej Nowak był nawet prezesem Rady Nadzorczej Spółki Polskie Radio Kraków S.A i członkiem Rady Programowej Polskiego Radia S.A. w Warszawie.

Profesor Andrzej Nowak od 1980 do 1981 działał w Niezależnym Zrzeszeniu Studenckim, współpracował z Wolnym Uniwersytetem Jagiellońskim i Chrześcijańskim Uniwersytetem Robotniczym. Działał w NSZZ Solidarność, był członkiem Honorowego Komitetu Poparcia Lecha Kaczyńskiego i Honorowego Komitetu Poparcia Jarosława Kaczyńskiego. Pomimo że przed wyborami był nominowany przez wielu na kandydata PiS na prezydenta, Jarosław Kaczyński nie wysunął jego kandydatury w wyborach jako kandydata PiS.

Jan Bodakowski