60. rocznica śmierci gen. Stanisława Taczaka – pierwszego komendanta powstania wielkopolskiego

Stanisław Taczak przyszedł na świat 8 kwietnia 1874 r. w Mieszkowie koło Jarocina w Wielkopolsce. Po ukończeniu miejscowej szkoły ludowej kontynuował edukację w gimnazjum w Ostrowie Wlkp., gdzie należał do tajnego kółka samokształceniowego, późniejszego Towarzystwa Tomasza Zana.

Po maturze rozpoczął studia na Akademii Górniczej we Freibergu, które ukończył w 1897 r. jako inżynier. Powołany do wojska służył w 155 pp. w Ostrowie Wlkp., gdzie ukończył kurs aspirantów oficerskich. Następnie jako dobrze rokujący naukowiec otrzymał posadę asystenta w renomowanej Politechnice Berlińskiej w Katedrze Chemii Węgla. W dalszym ciągu działał w polskich organizacjach patriotycznych, jego mieszkanie było miejscem spotkań miejscowej Polonii.

W momencie wybuchu I wojny światowej został powołany do czynnej służby. W 46. Pułku Piechoty Obrony Krajowej objął początkowo dowództwo kompanii, a po awansie na stopień kapitana – batalionu. Za uczestnictwo w walkach na froncie rosyjskim został odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy.

Pod koniec 1916 r., na własną prośbę, przydzielony został w charakterze instruktora do II batalionu 6 Pułku Piechoty Legionów. Od kwietnia 1917 r. aktywnie współtworzył Polską Siłę Zbrojną („Polnische Wehrmacht”). W listopadzie 1918 r. jako pierwszy polski oficer armii niemieckiej zgłosił się do służby w Wojsku Polskim i otrzymał przydział do Oddziału VII Sztabu Generalnego.

28 grudnia 1918 r., wracając z urlopu w Berlinie, przyjechał do Poznania, gdzie dzień wcześniej wybuchło powstanie. Odwiedził tam swego brata ks. prałata Teodora Taczaka. Z jego inicjatywy doszło do spotkania z przedstawicielami Narodowej Rady Ludowej, w tym z Wojciechem Korfantym, którzy zaproponowali mu funkcję tymczasowego dowódcy powstania, na co przystał. 5 stycznia 1919 r. formalnie podporządkowano mu siły polskie w całym zaborze pruskim.

Jego podstawowym zadaniem było uporządkowanie sił powstańczych i stworzenie struktur dowódczych. W tym celu stworzył sztab Dowództwa Głównego oraz sformował dziewięć wielkopolskich Okręgów Wojskowych. W ciągu niespełna trzech tygodni stworzył podwaliny organizacyjne regularnej Armii Wielkopolskiej oraz ustalił założenia taktyczne rozwoju powstania.

16 stycznia 1919 r. przekazał dowództwo gen. Józefowi Dowborowi-Muśnickiemu, samemu obejmując stanowisko drugiego kwatermistrza Dowództwa Głównego, a następnie w maju 1919 r. zastępcy szefa sztabu. Jesienią tego roku skierowano go do Warszawy na stanowisko przewodniczącego komisji weryfikacyjnej dla oficerów z byłej armii niemieckiej. Od lutego 1920 r. pełnił funkcję pomocnika Szefa I Departamentu MSW.

W kwietniu 1920 r. został wyznaczony na dowódcę 69. Pułku Piechoty. Miesiąc później stanął na czele 34 Brygady Piechoty, która w czasie wojny z bolszewikami walczyła na froncie litewsko-białoruskim. W czasie bitwy warszawskiej w sierpniu 1920 r. pełnił obowiązki dowódcy 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty, którą to funkcję objął formalnie w styczniu 1921 r. W 1923 r. awansował na stopień generała brygady.

W 1928 r. objął dowództwo Okręgu Korpusu Nr II z siedzibą w Lublinie. 28 lutego 1930 r. został przeniesiony w stan spoczynku. Przez pewien czas pracował w Gdyni, po czym powrócił do Poznania, gdzie został prezesem Okręgowego Związku Straży Pożarnych. Wkrótce został wybrany do władz centralnych Straży Pożarnej i przeniósł się do Warszawy.

Działał aktywnie w organizacjach kombatanckich. Przez pewien czas przewodniczył Towarzystwu dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego, a następnie Związkowi Weteranów Powstań Narodowych RP.

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Gniezna z zamiarem zgłoszenia się w dowództwie Armii „Poznań”. 9 września wzięty do niewoli w Łowiczu, całą okupację spędził w oflagach na terenie Niemiec. W kwietniu 1945 r. został uwolniony i po rekonwalescencji w Nicei powrócił do kraju w 1947 r. Zamieszkał w Janikowie na Kujawach, a później w Malborku.

Jako przedwojenny generał i działacz społeczny był przez władze PRL ignorowany. Nie zapraszano go na oficjalne obchody rocznicy wybuchu powstania, nie mógł też uczestniczyć w uroczystościach straży pożarnej. Utrzymywał jednak kontakty z dawnymi podkomendnymi, którzy zapraszali go na spotkania. Między innymi dzięki ich działaniom w 1959 r. została mu przyznana specjalna emerytura.

Gen. Stanisław Taczak zmarł 2 marca 1960 r. w Malborku. Tam też został pochowany, mimo iż jego ostatnim życzeniem było spocząć w stolicy Wielkopolski. Dopiero w 1988 r., po latach starań ze strony rodziny i organizacji kombatanckich, szczątki pierwszego komendanta powstania zostały przeniesione na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu.