87 lat temu, w USA 9, marca 1933 rozpoczęło się 100 dni, w których trakcie amerykańskie władze wprowadziły szereg socjalistycznych ustaw mających rzekomo przeciwdziałać skutkom Wielkiego Kryzysu. W rzeczywistości Nowy Ład (New Deal) miał na celu zwiększenie władzy w rękach rządzących. To jak do tego doszło, jak wprowadzano w USA socjalizm, i tego, jakie były tego skutki opisał Lawrenc W. Reed w wydanej przez wydawnictwo Prohibita książce „Wielkie mity Wielkiego Kryzysu”.

Wielki Kryzys poprzedziło kilka innych kryzysów. Wszystkie poprzednie kryzysy były owocem interwencji państwa (na rynku finansowym). Wielki kryzys trwał dłużej, bo amerykański „rząd zwielokrotnił swoje początkowe błędy serią dodatkowych i szkodliwych interwencji”. Przed kryzysem ceny akcji rosły bez uzasadnienia, wzrost cen był spowodowany olbrzymim popytem wykreowanym „nadmiernym udzielaniem kredytów i pożyczek”. Za nadmierne udzielanie kredytów i pożyczek odpowiadał rząd, który sztucznie zwiększył podaż pieniądza i kredytu. Przed Wielkim Kryzysem Rezerwa Federalna tłumiła podaż pieniądza, podnosząc stopy procentowe. By zdobyć pieniądze, których brakowało na rynku, rozpoczęła się paniczna wyprzedaż akcji. Doprowadziło to do ogromnego spadku cen akcji (pomimo dalszego istnienia firm na spadku cen tracili właściciele akcji).

W pierwszych latach kryzysu od 1929 do 1933 roku produkcja spadła o połowę, dochody o 28%, wartość akcji o 10%, liczba bezrobotnych wzrosła z 1,6 miliona do 12,8 milionów (25% zdolnych do pracy amerykanów nie miało pracy).

Bezrobocie w USA wzrosło na początku lat trzydziestych, gdy władza podnosiła cła i podatki. Wzrost ceł i podatków uderzył w gospodarkę, amerykańskiego przemysłu nie było stać na zakup surowców, likwidowano zakłady, które zaprzestały nierentownej produkcji, a robotnicy znajdowali się na bruku. Bezrobocie rosło. Cła uniemożliwiły zagranicznym producentom eksportu do USA (oclone towary były za drogie), pozbawiona zysków zagranica zaprzestała zakupów w Stanach, co powodowało kolejne bankructwa amerykańskich producentów i wzrost bezrobocia. Bezrobotni nie mieli pieniędzy, by kupować, co pogłębiało kryzys. Amerykańskie cła uderzyły w zagraniczne przedsiębiorstwa, pociągając za sobą upadłość, bezrobocie, i ograniczenie konsumpcji za granicą. Na cła amerykańskie zagranica odpowiedziała cłami odwetowymi, koszty tego poniosło amerykańskie rolnictwo, które straciło rynki zbytu. Rozpoczęła się wojna celna. Utrata rynków zbytu zaowocowała masowymi bankructwami amerykańskich rolników. Bankructwa rolników spowodowały bankructwa banków, w których rolnicy byli zadłużeni. Bankructwa banków wpędziły w nędze osoby, które utraciły oszczędności w bankach, które zbankrutowały.

Wielki kryzys był niezrozumiały dla ludzi, więc władza wykorzystywała go, by rozszerzyć swoją ingerencję w gospodarkę. Ustawy stanowiące Nowy Ład w gospodarce mający być lekarstwem na kryzys przyjął poprzednik Roosevelta Hoover. Działania władz, zamiast likwidować kryzys, tylko go pogłębiały. Władze skłoniły przedsiębiorców do utrzymania wysokich płac, by nie zbankrutować (spadła sprzedaż a koszty pozostały takie same) przedsiębiorcy zaczęli zwalniać pracowników i automatycznie wzrastało bezrobocie. Władze rozpoczęły olbrzymie transfery finansowe i zwiększyły podatki. Gigantyczny wzrost podatków pociągną za sobą bankructwa i zwiększenie się liczby bezrobotnych.

W obliczu kryzysy prezydentem w 1932 roku został Roosevelt. W czasie kampanii wyborczej głosił

postulaty demokratów: redukcje o 25% wydatków federalnych, zrównoważenie budżetu, wycofanie się rządu z zakresu działalności sektora prywatnego. Oczywiście Roosevelt po zostaniu prezydentem zapomniał o swoich obietnicach i był inicjatorem działań sprzecznych ze swoimi obietnicami. W rezultacie działań Roosevelta USA pogrążyły się w kryzysie na resztę dekady. Roosevelt między innymi: faktycznie znacjonalizował zasoby złota, ustalił państwową cenę złota, przeciwdziałał ustaleniu parytetu złota na rynkach walutowych, zdewaluował dolary, odrzucił parytet złota w dolarze, zakazał bankom otwierania nowych filii w celu różnicowania ofert i zmniejszania ryzyka (czym doprowadził 2000 amerykańskich banków do bankructwa, w Kanadzie nie ograniczono działalności banków i wszystkie przetrwały kryzys), zlikwidował prohibicje, powołał Social Security Administration (która ustaliła płace minimalne).

Wprowadzenie płacy minimalnej odebrało młodym, niedoświadczonym, niewykwalifikowanym i społecznie upośledzonym pracownikom możliwość pracy i zarabiania na życie. Wprowadzenie płacy minimalnej zaowocowało bezrobociem 500.000 murzynów.

Ustawa o pomocy rolnikom wprowadziła nowy podatek i przymusowe niszczenie upraw i bydła za odszkodowaniem. Pomimo że robotnicy na tym zyskiwali, reszta konsumentów żyjących w biedzie musiała więcej płacić za żywność (pojawiło się zjawisko głodu).

Wynikiem ustawy o uzdrowieniu krajowego przemysłu było powstanie Administracji na rzecz Uzdrowienia Krajowego Przemysłu NRA. Większość przemysłu krajowego przemocą wcielono do posiadających rządowe pełnomocnictwa karteli. W stylu faszystowskim ustalono ceny i warunki sprzedaży. W wyniku działania NRA koszty działalności gospodarczej wzrosły o 40%. Przed uchwaleniem ustawy zatrudnienie wzrosło o 23% a wypłaty o 35%, po uchwaleniu ustawy (zakładającej też skręcenie czasu pracy, wzrost płac a w konsekwencji wzrost kosztów) produkcja spadła o 25%. NRA wydała 500 kodeksów regulujących produkcje w 2 milionach zakładów zatrudniających 22 miliony pracowników (w tym w zakładach produkujących bieliznę, środki wzmacniające włosy, smycze dla psów, komedie muzyczne). Zakazano nocnej pracy (np. krawiec nie miał prawa w nocy szyć spodni). Za złamanie kodeksów NRA karała więzieniem (np. krawca, który wyprasował garnitur klientowi nie za ustawowe 40 centów, ale za 35 centów). Ustawa wymusiła powstanie czarnego rynku. Władze, by zwalczać czarny rynek, powołały specjalną policję, która kontrolowała fabryki, przejmowała dokumentacje.

Podatki dochodowe rosły nieustanie. Najwyższa stawka wyniosła 90%. Zrabowane podatnikom pieniądze władza marnowała. „Roosveltowska administracja prac cywilnych” CWA „wynajmowała aktorów, by dawali darmowe przedstawienia […] bibliotekarzy, by katalogowali archiwa”. Zatrudniano naukowców do bezużytecznych badań (np. „historii agrafki”). Ludzi do odstraszania szpaków od budynków publicznych. CWA zastąpiła WPA organizująca zatrudnienie publiczne. Prócz budowy mostów i budynków WPA skatalogowała 350 metod gotowania szpinaku, zatrudniała 6 tysięcy aktorów, zatrudniała osoby do prowadzenia zbiórek pieniędzy na rzecz Partii Demokratycznej. 31% budżetu WPA przejadała na swoje koszty.

Od połowy lat trzydziestych likwidowano szkodliwe przepisy i instytucje. Sąd Najwyższy blokował pomysły Roosevelta. Dzięki temu bezrobocie zaczęło spadać. Wiele z posunięć Nowego Ładu Sąd Najwyższy uznał za nie konstytucyjne. Roosevelt zaatakował Sąd Najwyższy, domagając się odwoływania sędziów, którzy przekroczyli 79 rok życia oraz zwiększenia z 9 do 15 liczny sędziów (by posadzić w Sądzie Najwyższym swoich zwolenników).

Kryzys ponownie uderzył na przełomie 1937 i 1938 roku. Ponowny atak kryzysu był spowodowany przez ustawę, na podstawie której uprawnienia sądów pracy przejęła agencja federalna NLRB. Zapewniło to przywileje związkom zawodowym kosztem pracodawców. Pracodawcy za sprzeciw wobec związków zawodowych byli karani. Związkowcy siali przemoc, a produkcja spadała.

Roosevelt wielokrotnie deklarował swoją nienawiść do przedsiębiorców (doprowadziło to do zaprzestania inwestycji przez przedsiębiorców i zamrożenia kapitału aż do końca II wojny światowej – podczas II wojny światowej inwestycje kierowano w przemysł wojskowy, a nie w normalną produkcję). Podczas gdy za Hoovera najwyższa stawka podatku dochodowego wzrosła z 24% do 64% to za Roosevelta do 90% (prezydent myślał nawet o stawce 99,5%). Prezydent, podwyższając podatki, jednocześnie ograniczył do 600 dolarów kwotę wolną od opodatkowania.

Nowy Ład pokazał, że polityka wydawanie pieniędzy (ukradzionych przez rząd podatnikom) tylko pogarsza sytuację gospodarczą. Roosevelt pomimo to (oraz pomimo nie spełnienia swoich obietnic wyborczych) czterokrotnie wygrywał wybory (dzięki oszukiwaniu wyborców i strachowi wyborców przed zmianą podczas wojny). Kolejny prezydent Truman był bardziej przychylny dla przedsiębiorczości.

Jan Bodakowski