Michał Gwalbert Pawlikowski - 50. rocznica śmierci poety i działacza Narodowej Demokracji

Urodził się 2 marca 1887 w Wiedniu, w rodzinie pielęgnującej tradycje intelektualne i narodowe. Szczególny wpływ wywarł na niego ojciec Jan Gwalbert, ekonomista i jeden z pionierów ochrony przyrody. Uczęszczał do III Gimnazjum w Krakowie, po zdaniu matury w 1905 r. studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego literaturę porównawczą i historię sztuki.

Cechowały go zdolności organizacyjne, jeszcze jako student w 1908 r. został dyrektorem Towarzystwa Wydawniczego we Lwowie, które wyprowadził z kłopotów finansowych. Wspólnie z ojcem ocalił od bankructwa wydawnictwo Alfreda Altenberga i po przekształceniu go w spółkę został w 1913 r. jej współkierownikiem.

Od młodości związany był z galicyjskim Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym, które współorganizował jego ojciec. Po wybuchu I wojny światowej objął z ramienia SD-N kierownictwo biura informacyjnego Centralnego Komitetu Narodowego, który następnie wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego.

W połowie 1915 r. ewakuował się przed wojskami austriackimi do Kijowa, gdzie prowadził biuro informacyjne, które zbierało i opracowywało materiały historyczno-polityczne dla Komitetu Narodowego Polskiego w Piotrogrodzie, a następnie w Paryżu. Pisał tez artykuły do endeckich gazet – „Przeglądu Polskiego” i „Gazety Polskiej”. W 1917 r. został członkiem Ligi Narodowej, z którą współpracował już wcześniej.

W 1918 r. przeniósł się do Moskwy i został tam sekretarzem generalnym Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego. W czasie walk polsko-ukraińskich był kurierem między Lwowem a Przemyślem i Krakowem. Podczas wojny z bolszewikami redagował pismo wojskowe „Poczta Polowa”. W 1920 r. osiadł w rodzinnej posiadłości Pawlikowskich w Medyce pod Przemyślem.

Uczestniczył w życiu społeczno-politycznym, należał do Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego. Wiele uwagi poświęcał sprawom ideologicznym obozu narodowego. Stał na stanowisku, że SN powinno poszerzyć swoją działalność kulturalną, a jego organ prasowy „Gazeta Warszawska” - przeznaczyć więcej miejsca na te zagadnienia. Pod koniec lat 30. przygotowywał kongres kultury narodowej, który nie odbył się z powodu wybuchu wojny.

Równolegle z działalnością polityczną i społeczną zajmował się twórczością literacką. Pisał wiersze i eseje oraz dokonywał przekładów, m.in. przetłumaczył fragment Iliady Homera gwarą podhalańską. Od 1908 r. redagował wychodzący we Lwowie periodyk literacko-artystyczny „Lamus”. W latach 1925-1939 kierował wydawnictwem Biblioteka Medycka, które zasłynęło z tanich, ale eleganckich wydań literatury pięknej.

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa, a stamtąd przez Rumunię dostał się do Włoch. W latach 1939-1940 stał na czele Prymasowskiego Komitetu Pomocy Uchodźcom na Węgrzech i w Rumunii. Do momentu przystąpienia Włoch do wojny, z ramienia władz polskich na emigracji, był szefem dokumentacji. Aresztowany w 1943 r. przez Niemców, uniknął wywiezienia dzięki interwencji Watykanu.

W 1946 r. osiadł w Londynie, gdzie założył Instytut Kultury Polskiej. Współpracował z prasą emigracyjną, jego artykuły pod pseudonimem Piotr Ponisz ukazywały się m.in. w „Myśli Polskiej”. Brał udział w życiu literackim i kulturalnym emigracji. Należał do założycieli Związku Pisarzy Polskich na Uchodźstwie, był członkiem Rady Instytutu Polskiej Akcji Katolickiej.

Od 1957 r. często przyjeżdżał do Polski. Z uratowanej części domowych zbiorów z Medyki utworzył Archiwum Pawlikowskich z siedzibą w „Dom pod Jedlami” w Zakopanem. Zmarł 15 listopada 1970 r. w Londynie. Został pochowany na Starym Cmentarzu w Zakopanem.