Ppłk Antoni Olechnowicz – ostatni komendant Okręgu Wileńskiego AK - zamordowany przez komunistów!
Przed wojną oficer dyplomowany Wojska Polskiego, przez cały okres okupacji działał w Armii Krajowej. Wiosną 1945 r. przeprowadził udaną ewakuację struktur Okręgu Wileńskiego AK na tereny Polski centralnej. W 1948 r. został wraz z całą Komendą Główną okręgu aresztowany przez UB i skazany na śmierć. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 r. w więzieniu mokotowskim.
Antoni Olechnowicz urodził się 13 czerwca 1905 r. w Marguciszkach na Wileńszczyźnie. Po ukończeniu gimnazjum w Nowej Wilejce w 1926 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie w Wyższej Szkole Nauk Politycznych związanej z Instytutem Wschodnim w Wilnie.
W 1930 r. otrzymał przydział do wileńskiego 5 Pułku Piechoty Legionów. W latach 1935-1937 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Potem służył w sztabach 20 Dywizji Piechoty w Baranowiczach i 33 Dywizji Piechoty w Grodnie.
W czasie kampanii wrześniowej pełnił funkcje kwatermistrza w swej macierzystej dywizji, z którą przeszedł cały szlak bojowy. Walczył nad Narwią i Bugiem oraz pod Janowem Lubelskim. Po bitwie pod Momotami z Armią Czerwoną trafił do sowieckiej niewoli, z której zbiegł i wrócił do Wilna.
W listopadzie 1939 r. wstąpił do konspiracyjnej organizacji Komisariat Rządu, która z czasem weszła w skład Służby Zwycięstwu Polski a później Związku Walki Zbrojnej. Pełnił funkcję szefa Oddziału I Komendy Okręgu ZWZ. W lipcu 1941 r. został mianowany komendantem konspiracyjnego garnizonu miasta Wilna.
Od 1943 r. pełnił funkcję inspektora Okręgu Wileńskiego AK. W kwietniu 1944 r. został dowódcą I Zgrupowania AK, na którego czele wziął udział w operacji „Ostra Brama”. W lipcu 1944 r. uniknął aresztowania ze strony Sowietów i przedostał się do Wilna, gdzie został szefem Oddziału II odtworzonej komendy Okręgu Wileńskiego AK, a następnie zastępcą i ostatecznie komendantem Okręgu.
W kwietniu 1945 r. rozpoczął likwidację struktur AK na Wileńszczyźnie poprzez przerzucanie oddziałów na tereny Polski centralnej lub ich demobilizację. W czerwcu 1945 r. wyjechał do Warszawy, gdzie powołał Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej.
W sierpniu 1945 r. nawiązał bezpośredni kontakt ze sztabem Naczelnego Wodza, uzyskując od niego zgodę na samodzielną działalność konspiracyjną, w której ramach przygotowywał podległe mu struktury do ewentualnej walki o niepodległość. Ze swoimi podkomendnymi utrzymywał kontakty organizacyjne, prowadził też akcje pomocy materialnej.
Na początku 1946 r. nawiązał kontakt z mjr. Zygmuntem Szendzielarzem „Łupaszką”, który od tego czasu podporządkował Okręgowi swoje oddziały partyzanckie. Od końca 1947 r. prowadził działalność wywiadowczą na rzecz władz emigracyjnych.
Ppłk Antoni Olechnowicz został aresztowany przez UB 26 czerwca 1948 r. we Wrocławiu w ramach tzw. Akcji X wymierzonej przeciw Wileńskiemu Okręgowi AK. W listopadzie 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. Został stracony 8 lutego 1951 r. w więzieniu mokotowskim.
Tego samego dnia zostali zamordowani też inni członkowie Komendy Okręgu, m.in. mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko” oraz por. Lucjan Minkiewicz „Wiktor” - dowódca VI Brygady Wileńskiej.
Łącznie w ramach „Akcji X” aresztowano ponad 6 tys. ludzi, a kilkadziesiąt osób skazano na śmierć.
Symboliczny grób ppłk. Antoniego Olechnowicza znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Kwaterze „na Łączce”.
Źródło: Tadeusz Swat, „... Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze, Warszawa 2003
