12 lat temu odszedł Jan Karski

Wspominając ofiarne życie Jana Karskiego można odnieść wrażenie, że jego działalność w czasie okupacji niemieckiej poszła na marne. Wtedy nie wierzono mu na Zachodzie o holokauście, dziś prezydent USA Barack Obama powtarza kłamstwa o "polskich obozach koncentracyjnych".

Jan Karski, a właściwie Jan Kozielewski, urodził się 24 czerwca 1914 r. w Łodzi, w katolickiej i patriotycznej rodzinie. W 1935 r. ukończył wydział prawa i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a następnie podchorążówkę artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim. W czasie studiów i po ich ukończeniu wyjeżdżał kilkakrotnie na praktyki dyplomatyczne na placówkach w Rumunii, Niemczech, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. W styczniu 1939 r. został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany, dostał się do niewoli sowieckiej pod Tarnopolem. Podając się za szeregowca uniknął losu oficerów rozstrzelanych przez NKWD w Katyniu, uciekając następnie z niemieckiego transportu. Po dotarciu do Warszawy podjął działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej.

Związany z Biurem Politycznym, pierwszą tajną organizacją ugrupowań politycznych w okupowanej Polsce, od stycznia 1940 r. działał w misjach kurierskich władz podziemnych do Rządu RP na uchodźstwie we Francji.

W czerwcu tego roku wpadł w ręce gestapo na Słowacji, w więzieniu przeszedł ciężkie tortury. W obawie przed ujawnieniem tajnych informacji podjął nieudaną próbę samobójczą. Trafił do szpitala w Nowym Sączu, skąd po akcji ZWZ został uwolniony. Przez kilka następnych miesięcy ukrywał się, następnie działał w Biurze Propagandy i Informacji Komendy Głównej AK.

Latem 1942 r. Cyryl Ratajski, Delegat Rządu na Kraj, powierzył Karskiemu misję do premiera, generała Władysława Sikorskiego. Miał on przedostać się Londynu, przekazać raport o sytuacji w okupowanym kraju oraz przewieźć mikrofilm z kopiami dokumentów Delegatury Rządu, Komendy Głównej Armii Krajowej i stronnictw politycznych w kraju. Wśród dokumentów był również raport o likwidacji getta warszawskiego, w którym Karski przez pewien czas nielegalnie przebywał. W przebraniu ukraińskiego strażnika formacji pomocniczej SS dostał się także do żydowskiego obozu w Izbicy pod Lublinem.

Jesienią 1942 r. Karski udał się do Wielkiej Brytanii, by jako naoczny świadek zdać relację o eksterminacji Żydów. Przekazał także informacje o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce.

Rząd generała Sikorskiego przekazał „Raport Karskiego” rządom Anglii i USA z prośbą o pomoc. Na podstawie dokumentów przywiezionych przez Karskiego w postaci mikrofilmów i potwierdzonych jego świadectwem, ówczesny minister spraw zagranicznych w rządzie RP w Londynie, Edward Raczyński, przygotował i w grudniu 1942 r. przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście. W połowie 1943 r. Karski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przedstawiał swój raport politykom amerykańskim. W lipcu został przyjęty przez prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta.

Jego misja informacyjna trwała do końca wojny. Mimo licznych spotkań z politykami, dziennikarzami, pisarzami i wpływowymi przedstawicielami opinii publicznej, Karski nigdzie nie spotkał się z na tyle dużym zainteresowaniem tragedią narodu żydowskiego, by w ślad za nim szły konkretne decyzje i czyny. Jego raporty uważano za niewiarygodne, w wielu przypadkach po prostu mu nie wierzono.

Po wojnie Jan Karski pozostał w USA, gdzie związał się z jezuickim Uniwersytetem Georgetown w Waszyngtonie, gdzie przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Przez kilkadziesiąt lat nie wspominał publicznie o swoich przeżyciach w czasie wojny. Udało się to reżyserowi Claude Lanzmannowi, który skłonił go do opowiedzenia przez kamerą o misji kuriera i o tym, co widział w getcie warszawskim i w obozie. Film „Shoah” powstał w 1978 r. i był dla Karskiego przełomem. Świat dowiedział się o jego misji.

W 1982 r. otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, w 1995 r. odznaczony został Orderem Orła Białego. W 1998 r., w 50. rocznicę powstania państwa Izrael, otrzymał nominację do Pokojowej Nagrody Nobla.

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Góry Oliwnej. Podczas uroczystości żałobnych hołd oddali mu prezydenci USA i Polski: Bill Clinton oraz Aleksander Kwaśniewski.

Paweł Brojek
Źródło: sprawiedliwi.org.pl, gu.us.edu.pl
fot. Creative Commons/E. Thomas Wood


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.