195. rocznica śmierci Tadeusza Kościuszki

Napoleon nazwał go „bohaterem północy”, Thomas Jefferson - „najczystszym synem wolności”. Dziś mija 195. rocznica śmierci Tadeusza Kościuszki.

Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na terenie dzisiejszej Białorusi. W 1755 r. rozpoczął naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie.

W 1965 r. wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej, gdzie studiował m.in. historię Polski i historię powszechną, filozofię, prawo oraz ekonomię. Po zakończeniu nauki pozostał tu jako instruktor podbrygadier w stopniu chorążego. Szkołę ukończył w stopniu kapitana.

W 1769 r. Kościuszko wyjechał jako królewski stypendysta do Paryża. Początkowo studiował Akademii Malarstwa i Rzeźby, ale zniechęcony przerwał naukę. Próbując wzbogacić swa wiedzę w zakresie inżynierii, uczęszczał na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych.

Latem 1775 r. na krótko powrócił do Polski, a następnie udał się do Drezna. Tam próbował bez powodzenia zaciągnąć się do służby wojskowej na dworze saskim. Wkrótce ponownie wyjechał do Paryża, gdzie dotarły do niego informacje o wojnie w Ameryce.

Na kontynent amerykański Kościuszko dotarł w 1776 r. Dzięki listowi polecającemu od księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego dostał posadę inżyniera w armii Stanów Zjednoczonych. Przez wiele miesięcy fortyfikował obozy wojskowe, przyczyniając tym się m.in. do zwycięskiej bitwy pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego umiejętności było powierzenie mu budowy twierdzy West Point nad rzeką Hudson.

W 1783 r. Kongres Stanów Zjednoczonych awansował Kościuszkę do stopnia generała brygady, przyznano mu też wynagrodzenie w postaci ziemi i nagrody pieniężnej. Wypłatę poborów ze służby w amerykańskiej armii przeznaczył na wykupienie czarnoskórych niewolników oraz na ich edukację.

W 1784 r. Kościuszko powrócił do Polski i osiadł w swym majątku Siechnowicze. W 1789 r. otrzymał nominację na generała-majora wojsk koronnych.

W 1792 r. w czasie wojny polsko-rosyjskiej dowodził jedną z dywizji wchodzących w skład armii koronnej. Odznaczył się w bitwach pod Zieleńcami i pod Dubienką, za co otrzymał order Virtuti Militari.

Po przystąpieniu Stanisława Augusta do Targowicy podał się do dymisji i wyjechał do Lipska, a następnie do Paryża. Starał się tam o uzyskanie pomocy Francji dla planowanego powstania, niestety bezskutecznie.

Po powrocie do Drezna w czerwcu 1793 r. Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego.

24 marca 1794 r. na krakowskim rynku Kościuszko złożył uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. W czasie trwania walk stosował nową taktykę w zakresie współdziałania broni, starając się rekompensować niedostateczne uzbrojenie i wyszkolenie armii powstańczej.

Rozbicie wojsk rosyjskich pod Racławicami w kwietniu 1794 r. umożliwiło mu organizowanie armii polskiej i pozyskanie chłopów. Ponadto, dla zjednania mieszkańców wsi ogłosił dwa uniwersały znoszące poddaństwo osobiste i ograniczające pańszczyznę.

10 października 1794 r. w bitwie pod Maciejowicami Kościuszko został ranny. Uwięziony przez wojsko rosyjskie przebywał w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. Zwolniony przez cara Pawła I w 1796 r., po złożeniu mu przysięgi wierności wyjechał do Stanów Zjednoczonych.

W następnym roku przybył do Paryża, gdzie współdziałał przy tworzeniu Legionów polskich. W 1808 r. wyjechał do Solury w Szwajcarii, gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł 15 października 1817 r.

W 1818 r. trumna z zabalsamowanym ciałem Tadeusza Kościuszki została sprowadzona do kraju i uroczyście złożona w krypcie na Wawelu. Jego serce spoczywa w urnie na Zamku Królewskim w Warszawie.

Paweł Brojek