70 lat temu w Warszawie przed komunistycznym sądem stanęli oskarżeni oficerowie i żołnierze narodowego podziemia antykomunistycznego na Lubelszczyźnie. Na mocy ogłoszonego 19 marca 1946 r. wyroku siedmiu z nich zostało skazanych na karę śmierci. Był to pierwszy po 1944 r. proces pokazowy w Polsce.
Proces rozpoczął się 14 lutego 1946 r. i odbywał się w przedwojennym teatrze Malickiej w Warszawie, przy ul. Karowej. Przed Wojskowym Sądem Okręgowym stanęło dwudziestu trzech uczestników podziemia niepodległościowego na Lubelszczyźnie. Większość z nich należała do Narodowych Sił Zbrojnych i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego oraz wchodzącego w skład jego struktur Pogotowia Akcji Specjalnej. Każdy aresztowany, zanim stanął przed sądem, przeszedł ciężkie śledztwo.
Najwyższym stopniem z oskarżonych był mjr Zygmunt Roguski „Kacper” – szef sztabu Okręgu Lubelskiego NSZ i p.o. Komendanta Okręgu Podlasie, przedwojenny zawodowy oficer kawalerii. Oprócz niego przed sądem stanęli m.in. kpt. Władysław Żwirek „Wysoki”, kpt. Zygmunt Wolanin „Zenon”, ppor. W. Plusiński „Jakub”, ppor. J. Nowak „Racław”, ks. ppor. Kazimierz Łuszczyński „Rosa”, Władysław Ulanowski „Warta”, Roman Jaroszyński „Roman”, Stanisław Kaczmarczyk „Detal”.
Postawiono im zarzuty m.in. działania w nielegalnej organizacji, w ramach której mieli dokonać pacyfikacji zamieszkanej przez Ukraińców wsi Wierzchowiny na pograniczu powiatów Krasnystaw i Chełm w 6 czerwcu 1945 r. Jak się z czasem okazało, większość z oskarżonych nie była tam wtedy obecna. Prokuratorzy zażądali dla nich jedenastu wyroków śmierci oraz wielokrotnych kar więzienia.
19 marca 1946 r. skład sędziowski pod przewodnictwem ppłk. Alfreda Janowskiego, wiceprezesa Najwyższego Sądu Wojskowego, ogłosił wyrok. Na karę śmierci skazanych zostało dziewięć osób, pozostałych oskarżonych skazano na kary więzienia. Cztery osoby na mocy amnestii zostały zwolnione.
Ostatecznie karę śmierci utrzymano w stosunku do Romana Jaroszyńskiego, Stanisława Kaczmarczyka, Kazimierza Łuszczyńskiego, Zygmunta Roguskiego, Władysława Ulanowskiego, Zygmunta Wolanina, Władysława Żwirka. Wszyscy zostali straceni 24 maja 1946, r. dokładne miejsce ich pochówku nie jest znane.
Symboliczny grób ofiar mordu sądowego znajduje się na warszawskich Powązkach w Kwaterze „na Łączce”.
Paweł Brojek
Źródła: Marcin Zaborowski „Gazeta Polska” nr z 02.12.1993 r. i 09.12.1993 r., honor.pl