Wojciech Brzega – pierwszy góral narodowiec

Zakopiański artysta rzeźbiarz, pisarz i działacz społeczny, zaangażowany też w sprawę polską. Jako student rzeźby w Krakowie w roli kuriera przewoził wydawany przez Romana Dmowskiego tajny „Przegląd Wszechpolski”. Podczas niemieckiej okupacji zachęcany przez aktywistów Goralenvolku do współpracy, stanowczo odmówił. Wojciech Brzega przyszedł na świat 12 września 1872 r. w Zakopanem jako syn ślusarza Ryszarda Duźnika i Teresy Gąsienica Brzega. Ojciec zmarł w czasie epidemii cholery wkrótce po urodzeniu się syna. Wychowywany przez matkę, po osiągnięciu pełnoletności przyjął jako nazwisko jej przydomek. Uczył się w Szkole Przemysłu Drzewnego, w klasie rzeźby ornamentalnej. Po jej ukończeniu w 1889 r. odbywał praktykę czeladniczą w różnych pracowniach, m.in. w Krakowie i we Lwowie. W 1895 r. rozpoczął studia na oddziale rzeźby krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych jako wolny słuchacz, które kontynuował w Monachium, a następnie w Paryżu. W 1901 r. wrócił do Polski. W domu w Zakopanem urządził pracownię i zajął się wyrobem mebli oraz drewnianej galanterii z góralską ornamentyką. Przyjaźnił się z malarzem Stanisławem Witkiewiczem, będąc wykonawcą wielu jego projektów, dzięki czemu przyczynił się wybitnie do rozwoju zapoczątkowanego przez niego tzw. stylu zakopiańskiego. Był też rzeźbiarzem, tworzył przede wszystkim w drewnie, lecz także w gipsie i terakocie. W 1910 r. zaprojektował i wykonał w Zakopanem pomnik Władysława Jagiełły, zwany Pomnikiem Grunwaldzkim. Od 1922 r. był nauczycielem rzeźby w zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego, w latach 1926-1929 był dyrektorem tej szkoły. Zajmował się również pisarstwem. Spisywał gwarą zasłyszane opowieści, wspomnienia, scenki dramatyczne, artykuły etnograficzne i historyczne. Publikował w czasopismach: „Zakopane”, „Góral”, „Młody Taternik”. W 1913 r. wydał zbiór opowiadań z Podhala i Tatr zatytułowany „Posiady”. W 1969 r. powstała książka „Żywot górala poczciwego”, którą opublikowano na podstawie jego wspomnień przekazanych Muzeum Tatrzańskiemu. Przez wiele lat należał do najbardziej aktywnych działaczy społecznych w Zakopanem. W 1904 r. był współzałożycielem Związku Górali, a w 1909 r. Towarzystwa Sztuka Podhalańska, zasiadał w jego zarządzie i w latach 20. był jego wiceprzewodniczącym. Należał też do Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Od 1919 r. był radnym gminy zakopiańskiej. Nie stronił też od działalności narodowej. Jeszcze w czasach studenckich poznał Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego i Wojciech Korfantego. Jako kurier przewoził wydawany w Galicji endecki „Przegląd Wszechpolski”. Działał w tajnej Lidze Narodowej, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości należał do władz struktur narodowych w Zakopanem. W 1937 r., ze względu na częściowy paraliż, zrezygnował z aktywności zawodowej i zajął się pisaniem pamiętnika. Gdy z początkiem 1940 r. okupanci niemieccy w ramach akcji Goralenvolk przekształcili Szkołę Przemysłu Drzewnego w Berufsfachschule fur Goralische Volkskunst i zaproponowali mu objęcie jej dyrekcji, stanowczo odmówił. Wojciech Brzega zmarł 6 lipca 1941 r. na wylew krwi do mózgu. Spoczął na Nowym Cmentarzu w Zakopanem. Dziś mija 75. rocznica jego śmierci. Źródło: zwiazek-podhalan.com