Intelligenzaktion na Pomorzu. Krwawa jesień pelplińska

20 października 1939 r. w Pelplinie na Pomorzu okupanci niemieccy zamordowali niemal wszystkich członków kapituły diecezji chełmińskiej i profesorów tamtejszego Wyższego Seminarium Duchownego i uczelni Collegium Marianum. Łącznie w czasie całej wojny zginęło 356 kapłanów tej diecezji.

Przed wybuchem II wojny światowej terytorium diecezji chełmińskiej obejmowało niemal całe polskie Pomorze. Prócz siedziby biskupów w Pelplinie znajdowało się również Wyższe Seminarium Duchowne oraz szkoła przykatedralna Collegium Marianum.

W pierwszych dniach września 1939 r. Pelplin został zajęty przez wojska niemieckie. Jednocześnie w mieście i jego okolicach uaktywnili się członkowie miejscowego Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej, którzy przystąpili do rozprawy z przedstawicielami polskiej elity politycznej i intelektualnej.

Ofiarami Intelligenzaktion na Pomorzu w pierwszym rzędzie padli tamtejsi duchowni katoliccy. Jeszcze we wrześniu aresztowano m.in. profesora seminarium duchownego księdza Maksymiliana Raszeję oraz redaktora czasopisma „Pielgrzym”, księdza Jerzego Chudzińskiego, którego zamordowano na terenie koszar wojskowych w pobliskim Tczewie.

20 października 1939 r., po procesji, która przeszła przez miasto, członkowie SS i Selbstschutzu aresztowali wszystkich dwudziestu jeden przebywających w Pelplinie kanoników diecezji chełmińskiej, jak również profesorów Wyższego Seminarium Duchownego i Collegium Marianum.

Początkowo poustawianych w trójki pognano poza miasto do pobliskiego Lasku Bielawskiego, gdzie mieli zostać rozstrzelani. Jednak z uwagi na możliwość obserwacji egzekucji przez świadków sprowadzono ich z powrotem do miasta. Podczas marszu duchownych kopano, bito kolbami karabinowymi oraz szczuto psami.

W okolicy dworca kolejowego załadowano aresztowanych na ciężarówki i wywieziono do więzienia w koszarach w Tczewie, gdzie jeszcze tego samego dnia zostali rozstrzelani. Zamordowano m.in. ks. Pawła Kirsteina, dyrektora Collegium Marianum oraz ks. Józefa Roskwitalskiego, rektora Wyższego Seminarium Duchownego.

W ciągu kolejnych dni Niemcy zamordowali jeszcze kilku duchownych. Ofiarą „krwawej jesieni” padło ogółem dwudziestu czterech księży katolickich z Pelplina. Kosztowności z pelplińskiej katedry zostały rozszabrowane, tysiące polskich książek i pism – zniszczone. W samej katedrze urządzono szkołę policyjną, zaś gmach seminarium zamieniono na areszt.

Jesienią 1945 r. zwłoki duchownych zamordowanych w tczewskich koszarach zostały ekshumowane i złożone we wspólnej mogile na cmentarzu w Pelplinie. W budynku seminarium duchownego umieszczono tablicę upamiętniającą ofiary „krwawej jesieni”.

Łącznie w czasie całej wojny Niemcy zamordowali ponad 350 duchownych z diecezji chełmińskiej.

opr. Paweł Brojek
źródło: Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009
Dieter Schenk: Albert Forster. Gdański namiestnik Hitlera. Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2002
na zdjęciu: Ks. Józef Roskwitalski, rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie, zamordowany przez Niemców


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.