74. rocznica pierwszej masowej deportacji Polaków na Sybir

10 lutego 1940 r. Sowieci rozpoczęli masowe deportacje ludności polskiej z terenów zajętych w czasie II wojny światowej przez Armię Czerwoną. Działalność ta etapami trwała do najazdu Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. W latach 1944-1946, po ponownym zajęciu ziem polskich przez wojska radzieckie, antypolska polityka represyjna była kontynuowana.

Od 17 września 1939 r. na terenach okupowanych przez Związek Radziecki obywatele Rzeczypospolitej, zarówno Polacy, jak i obywatele polscy innych narodowości, poddani zostali przez stalinowski aparat przemocy brutalnym represjom. Wkraczająca na Kresy Armia Czerwona dopuszczała się licznych zbrodni, zarówno na ludności cywilnej, jak i na polskich jeńcach wojennych.

W październiku 1939 r. terytorium Polski na wschód od linii granicznej ustalonej przez okupantów w pakcie o granicach i przyjaźni zostało anektowane przez ZSRR. Długofalowym celem polityki władz sowieckich stało się usunięcie Polaków z Kresów i sowietyzacja ludności przyłączonych do ZSRR terenów Rzeczypospolitej.

Pierwsi obywatele polscy z centralnej i zachodniej Polski zostali wysiedleni już w październiku 1939 r. Trafili do wschodnich obwodów Białoruskiej i Ukraińskiej SRR, w ramach tzw. rozładowywania miast kresowych.

W grudniu 1939 r. Sowieci podjęli ostateczną decyzję o przystąpieniu do usuwania „niepewnego politycznie elementu” z zajętych obszarów. Dyrektywy szefa NKWD Ławrientija Berii wydane w tym miesiącu nakładały na osoby odpowiedzialne za operację obowiązek przeprowadzenia specjalnych spisów rodzin podlegających deportacji.

Pierwsza deportacja, która miała miejsce 10 lutego 1940 r., objęła głównie ludność miejscową. 70% wszystkich wywożonych stanowili Polacy, pozostałe 30% ludność białoruska i ukraińska. Wraz z całymi rodzinami deportowano przede wszystkim osadników wojskowych oraz urzędników państwowych średniego i niskiego szczebla. Złe warunki klimatyczne i praca ponad siły sprawiły, że śmiertelność tego kontyngentu była najwyższa.

Kolejne deportacje miały miejsce w kwietniu i czerwcu 1940 r. oraz wiosną 1941 r. tuż przed wybuchem wojny ZSRR z III Rzeszą.

Historycy z IPN szacują, że całkowita liczba deportowanych nie przekroczyła 800 tysięcy. Według danych z odtajnionych archiwów sowieckich było to ok. 320 tys. osób. Powodów takiej dysproporcji upatruje się w braku dostępu do pełnej dokumentacji.

W latach 1944-1946, po ponownym zajęciu ziem polskich przez wojska radzieckie, zorganizowany na nich aparat represji kontynuował politykę z lat 1939-1941. Z terenów Polski pojałtańskiej wywieziono wówczas do ZSRR ok. 40 tysięcy osób.

W 2009 r. Instytut Pamięci Narodowej oszacował liczbę osób, które w latach 1939-1941 były represjonowane przez reżim stalinowski, na 1,6 mln. Z tego 150 tys. osób miało stracić życie. Kolejne represje w latach 1944-1952 objęły ok. 200 tys. to osób.

opr. Paweł Brojek
Źródło: Stanisław Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Aleksander Srebrakowski: Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, Toruń 2003, Wyd. Adam Marszałek
Stanisław Ciesielski, Wojciech Materski, Andrzej Paczkowski, Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, wyd. II, Warszawa 2002
ipn.gov.pl
Na zdjęciu: Policjanci aresztowani we wrześniu 1939 r. i konwojowani przez oddziały NKWD do punktów załadunkowych za granicą polsko-sowiecką, fot. Wikimedia Commons


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.