Zemsta za dywersję. Pierwsza publiczna egzekucja mieszkańców Warszawy

16 października 1942 Niemcy dokonali pierwszej publicznej egzekucji na terenie Warszawy. Tego dnia w pięciu miejscach na peryferiach miasta powieszono 50 więźniów Pawiaka. Egzekucja była odwetem za akcję dywersyjną przeprowadzoną przez polskie podziemie zbrojne. W nocy z 7 na 8 października 1942 r. partyzanci AK przeprowadzili akcję dywersyjną o kryptonimie „Wieniec”, podczas której wysadzili tory kolejowe w różnych punktach wokół Warszawy, blokując na wiele godzin ruch niemieckich pociągów. Jednocześnie podjęto działania maskujące, które miały przekonać Niemców, że akcję przeprowadzili Sowieci. Działania te okazały się nieskuteczne, a akcja podziemia stała się pretekstem do wzmożenia terroru wobec mieszkańców stolicy. Chcąc wywrzeć odpowiedni efekt psychologiczny, Niemcy postanowili przeprowadzić pierwszą w historii okupowanej Warszawy publiczną egzekucję. Wieczorem 15 października na Pawiaku rozpoczęły się przygotowania. Więźniów zebrano w jednej z cel, a następnie tym, których nazwiska zostały wyczytane, kazano wyjść bez rzeczy osobistych na korytarz. Następnego dnia o świcie załadowano wszystkich wytypowanych na samochody ciężarowe i wywieziono na miejsce kaźni. Szubienice zostały rozstawione w pięciu punktach na peryferiach Warszawy. Stojącym na skrzyniach transportowych skazańcom założono pętle na szyje, po czym samochody ruszały. Powieszonych zostało 50 osób, po 10 na każdej szubienicy. W mieście rozplakatowano obwieszczenie informujące, że w odwecie za wysadzenie torów kolejowych w pobliżu miasta zostało powieszonych „50 komunistów”. Pod wieczór ciała skazańców zostały zabrane z szubienic i pogrzebane. Po wojnie udało się ustalić nazwiska 48 ofiar. Jesienią 1948 r. ciała 50 więźniów Pawiaka zostały ekshumowane, a następnie pochowane w osobnej kwaterze na cmentarzu wojskowym w Warszawie. W pięciu miejscach egzekucji znajdują się dziś pomniki i pamiątkowe tablice. Źródło: Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970