Jednym z tematów poruszonych w pracy „Sowieccy partyzanci 1941-1944. Mity i rzeczywistość” autorstwa Bogdana Musiała jest terror sowiecki i niemiecki na Białorusi podczas II wś.

Od lat dwudziestych wschodnia Białoruś znajdowała się pod sowiecką okupacją. W miasteczkach wschodniej Białorusi dominowali Żydzi. Polaków zamieszkujących te tereny sowieci wymordowali w latach trzydziestych. Od września 39 do czerwca 41 zachodnia Białoruś (czyli wschodnie kresy II RP) znalazła się pod sowiecką okupacją. Sowieci okupowali też rdzennie polskie terytoria wokół Białegostoku i Łomży.

Okupowaną przez sowietów wschodnią Białoruś zamieszkiwało 5 milionów mieszkańców. W 81% byli to Białorusini, 8,2% Żydzi, 7,7% Rosjanie i w 2% Polacy. Komunistyczne władze lokalne zdominowane były przez Żydów i Rosjan. Przeprowadzona przez sowietów kolektywizacja i eksterminacja Polaków doprowadziły do wyludnienia i pauperyzacji Białorusi.

Zachodnią Białoruś stanowiącą wschodnie kresy II RP zamieszkiwało 4 miliony osób. W 43% Białorusinów, 36% Polaków i w 9% Żydów. Biedotę zamieszkującą wsie stanowili Białorusini. Miasta zamieszkiwali Żydzi i Polacy. W II RP własność należała do Polaków, Polacy pracowali w administracji i byli faktycznie uprzywilejowani. W II RP Białorusini (odmiennie niż Ukraińcy) nie mieli świadomości narodowej. Dyskryminacja skłaniała niektórych Białorusinów do wiary w kłamstwa sowieckiej propagand kolportowanej przez aktyw ruchu komunistycznego na zachodniej Białorusi – Żydów.

Czas sowieckiej okupacji wyznaczały masowe aresztowania, tortury, deportacje i egzekucje. Terror szczególnie uderzał w Polaków – co wraz z zsyłkami na Sybir doprowadziło do nie powstania polskiej konspiracji tak licznej jak pod niemiecką okupacją. Z zachodniej Białorusi deportowano 400.000, wiele z nich zabito. Dalszych 100.000 osób znalazło się w więzieniach. 22.000 polskich oficerów i przedstawicieli elity sowieci zabili między innymi w Katyniu. Białorusini początkowo zadowoleni z wejścia sowietów w 39 szybko stracili sympatie dla sowietów. Z sowieckiej okupacji pozostali zadowoleni Żydzi, którzy znaleźli dobrą prace w sowieckiej administracji i aparacie terroru, oraz byli przez sowietów uprzywilejowani.

Wbrew oczekiwaniom narodów uciskanych przez ZSRR agresja niemiecka z 22 czerwca 1941 roku nie była wyzwoleniem tylko początkiem nowej okupacji. Wkraczający Niemcy okrutnie i metodycznie likwidowali sowiecką agenturę.

Od 22 czerwca 41 roku do 20 grudnia Niemcy wzięli do Niewoli 3.550.639 jeńców sowieckich (w tym 15.179 oficerów). Sukcesom armii Niemieckiej towarzyszyła paniczna ucieczka sowietów na wschód. W walkach z Niemcami zginęły setki tysięcy sowieckich żołnierzy. W Armii Czerwonej panował chaos i dezorganizacja, brakowało amunicji. Czerwonoarmiści nie podjęli walki, porzuciwszy ogromne ilości sprzętu wojskowego. Z Armii Czerwonej zdezerterowało 90% Białorusinów – 1000.000 żołnierzy. Wejście Niemców spotkało się z entuzjazmem tubylców, Białorusinów i Polaków, którzy chętnie Niemcom wydawali bolszewików.

Na początku okupacji Niemcy chcieli zyskać przychylność Białorusinów – na Białorusi Niemcy lokalną administracje stworzyli z Białorusinów. Niemcy wspierali „białoruską kulturę i język, oraz miejscowa elitę przywódczą” gdy ta była proniemiecka – polska elita i język polski był przez Niemców zwalczana.

Z czasem, w 1942 roku Niemcy zrezygnowali z zabiegania o sympatie Białorusinów i eskalowali terror wobec okupowanej ludności - „rekwizycje żywności dla Wehrmachtu doprowadziły do klęski głodu, Niemcy eksterminowali wsie sprzyjające partyzantom. Od pierwszego dnia okupacji Niemcy mordowali też Żydów. Pomimo pozytywnego nastawienia Polaków do Niemców walczących z sowietami, Niemcy mordowali również Polaków. Podczas swej okupacji Białorusi Niemcy wymordowali 500.000 Żydów z Białorusi, 250.000 Białorusinów, 100.000 Polaków i 700.000 sowieckich jeńców wojennych. Według Generalnego Planu Wschodniego Niemcy planowanie wymordowanie ludności zamieszkującej zajmowane tereny. Sowieci świadomie prowokowali Niemców do represji wobec białoruskich cywilów, by Białorusini stracili sympatie do Niemców.

Jan Bodakowski