Płużański: Ruszyło niszczenie Warszawy! Co to jest Plan Pabsta?

9 października 1944 r. Niemcy zaczęli realizować plan doszczętnego zniszczenia Warszawy. Akcja nie miała uzasadnienia wojskowego, lecz była zemstą na niepokornym mieście za powstanie. Przez trzy i pół miesiąca okupanci zburzyli około 30 proc. przedwojennej zabudowy, w tym w grudniu 1944 r. Pałac Saski i Pałac Brühla.

W chwili wybuchu II wojny światowej Warszawa, nazywana niekiedy Paryżem Północy, liczyła niemal 1,3 mln mieszkańców, z czego prawie jedną trzecią stanowiła ludność żydowska.
Działania wojenne i kilkuletnia okupacja niemiecka przyniosły stolicy Polski hekatombę. Już we wrześniu 1939 r. bombardowania i ostrzał artyleryjski doprowadziły do zniszczenia ok. 10 proc. zabudowy miasta (15 proc. w części lewobrzeżnej). W ruinę zmienił się wówczas choćby Zamek Królewski.

„W sprawie Warszawy Führer postanowił, że odbudowa tego miasta jako polskiej metropolii jest absolutnie wykluczona. Führer życzy sobie, żeby […] Warszawa zeszła do rzędu miasta prowincjonalnego” – zanotował w lipcu 1940 r. Hans Frank, generalny gubernator okupowanych ziem polskich, które nie zostały włączone bezpośrednio do Rzeszy.

Plan Pabsta

Wyznaczony przez Adolfa Hitlera niemiecki plan likwidacji Polaków jako podludzi zakładał też zniszczenie naszej stolicy. Służył temu zaprezentowany pierwszy raz 6 lutego 1940 r., a potem wielokrotnie modyfikowany plan Pabsta (od 1939 r. naczelnego architekta Warszawy), czyli zburzenie większości zabudowy i zamiana metropolii w prowincjonalne, peryferyjne miasto, będące węzłem komunikacyjnym, ośrodkiem tranzytowym i zbrojeniowym. Po zagładzie mieszkańców w KL Warschau miasto miała zasiedlić niemiecka elita, zarządzająca podbitymi terenami na wschodzie.

Zastraszający przykład

Niemcy już wcześniej uderzyli w Polaków w III Rzeszy. W ramach odbierania nam podmiotowości dekret Hermanna Goeringa z 27 lutego 1940 r. likwidował polską mniejszość, skupioną głównie w Związku Polaków w Niemczech, przejmując cały ich majątek. Do dziś następcy nazistów nie zwrócili nam zabranych szkół, przedszkoli, bibliotek, czasopism, drukarni. Razem z mieniem prywatnym kwota grabieży sięgała prawie 8,5 mln marek Rzeszy.
Wiosną 1943 r. Niemcy całkowicie spalili i zburzyli getto warszawskie.

„Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć!” – ogłosił kat powstania w getcie Jürgen Stroop.

Dogodny pretekst do zupełnego zniszczenia miasta dał Niemcom 1 sierpnia 1944 r. wybuch powstania warszawskiego. Minister spraw wewnętrznych Rzeszy i szef SS Heinrich Himmler chciał w ten sposób stworzyć „zastraszający przykład dla całej Europy”.

Kolejne zniszczenia

Wracamy do 9 października 1944 r. SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach przekazał Wehrmachtowi otrzymany od szefa SS Heinricha Himmlera polecenie Adolfa Hitlera, „aby przeprowadzić doszczętne zniszczenie Warszawy”. Ponieważ von dem Bach został wkrótce przeniesiony na Węgry, realizację barbarzyńskiego zadania przejął Paul Otto Geibel, wyższy dowódca SS i policji w dystrykcie warszawskim. To właśnie już po upadku powstania Niemcy zniszczyli dalsze ok. 30 proc. zabudowy lewobrzeżnej Warszawy – m.in. wysadzili w powietrze pałace Brühla i Saski, a także celowo spalili zbiory specjalne Biblioteki Narodowej.

Tadeusz Płużański