27 września - Dzień Polskiego Państwa Podziemnego

75 lat temu w oblężonej przez Niemców Warszawie powołana została tajna organizacja wojskowa Służba Zwycięstwu Polski - pierwsza organizacja zbrojna Polskiego Państwa Podziemnego. 11 września 1998 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej poprzez aklamację uchwalił dzień 27 września Dniem Polskiego Państwa Podziemnego.

Propozycja kontynuacji walki i oporu metodami konspiracyjnymi została sformułowana 25 września na spotkaniu między prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim, Radą Obrony stolicy oraz dowódcą jej obrony gen. Juliuszem Rómmlem.

W międzyczasie gen. Rómmel otrzymał od Naczelnego Wodza gen. Edwarda Rydza-Śmigłego pełnomocnictwo dowodzenia na terenie całego kraju, które następnie przekazał gen. Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi w celu zorganizowania zakonspirowanych agentur bądź delegatur wojskowo-politycznych państwa polskiego.

W nocy z 26 na 27 września 1939 r. w oblężonej Warszawie powstała Służba Zwycięstwu Polski – konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę przeciw okupantom. Jej cele obejmowały walkę o wyzwolenie Polski w granicach przedwojennych, odtworzenie i reorganizację armii polskiej oraz powołanie tymczasowych ośrodków władzy.

Organizacja, uważana przez kolejnego Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego, za zbyt zbliżoną do obozu sanacyjnego, została jego rozkazem rozwiązana i zastąpiona z dniem 13 listopada 1939 r. przez Związek Walki Zbrojnej podlegający Rządowi RP na uchodźstwie. Dotychczasowy dowódca SZP gen. Karaszewicz-Tokarzewski został mianowany komendantem ZWZ na obszar okupacji sowieckiej.

Początkowo krajowa konspiracja podlegała rządowi polskiemu w Paryżu. Na czele ZWZ stanął wówczas jako jej Komendant Główny gen. Kazimierz Sosnkowski. W grudniu 1939 r. jego instrukcja nakazująca przekształcenie istniejących już komórek SZP w myśl zasad organizacyjnych ZWZ dotarła do Warszawy. Komendantowi Głównemu w Paryżu podlegali komendanci Obszarów w kraju.

Po upadku Francji, w czerwcu 1940 r. gen. Sikorski mianował płk. Stefana Roweckiego Komendantem Głównym ZWZ, z równoczesnym ustanowieniem Komendy Głównej w kraju, która podlegała rządowi RP w Londynie.

14 lutego 1942 r. Związek Walki Zbrojnej został przekształcony w Armię Krajową. Jej komendantem głównym został awansowany do stopnia generała Stefan Rowecki. Utworzenie AK miało służyć scaleniu wszystkich grup wojskowych, podległych do tej pory różnym, podziemnym ugrupowaniom politycznym, w jedną organizację podległą rządowi RP na uchodźstwie.

Stefan Rowecki "Grot" - wróg numer jeden III Rzeszy >>

Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi niemieckiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania.

Pod koniec 1942 r. Armia Krajowa liczyła około 200 tysięcy żołnierzy. W lecie 1943 r., w momencie maksymalnej zdolności bojowej, jej siły liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Była to największa podziemna organizacja wojskowa w okupowanej Europie.

Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła dokonania demobilizacji i kontynuowała walkę w ramach Delegatury Sił Zbrojnych, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych i wielu innych. Masowe prześladowania członków tych organizacji, określanych w późniejszym okresie również jako żołnierze wyklęci, trwały przez cały okres stalinowski.

Polska, mimo że znajdująca się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na arenie międzynarodowej rząd emigracyjny w Londynie. W Warszawie urzędował jego delegat w randze wicepremiera, któremu podlegały mu wydziały: wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Funkcjonowały konspiracyjne sądy, których wyroki wykonywano.

Działały tajne komplety, którym Tajna Organizacja Nauczycielska zapewniała kadrę oraz przygotowywała i rozprowadzała podręczniki. Naukę w podziemnych wyższych uczelniach ukończyło prawie 10 tysięcy studentów.

Wydawana była prasa podziemna, ukazywało się około 1400 tytułów o najróżniejszej tematyce. Powstawały podziemne teatry, w prywatnych mieszkaniach wystawiano dramaty Słowackiego, Wyspiańskiego. Odbywały się też koncerty i wieczory poetyckie.

Komuniści "dorzynają watahę". Historia „Wolność i Niezawisłość” >>

Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie dziedziny życia. W niezwykle trudnych warunkach istniały tajne struktury stanowiące zjawisko niespotykane nigdzie indziej w ówczesnej Europie – Polskie Państwo Podziemne.

Paweł Brojek


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.