Stanisław Rymar - publicysta, historyk, organizator Narodowej Demokracji

Urodził się 3 lutego 1886 r. w Haczowie na Podkarpaciu, w rodzinie chłopskiej z tradycjami niepodległościowymi. Jego dziadek uczestniczył w powstaniu węgierskim 1848 r., a stryj w powstaniu styczniowym. Uczył się w gimnazjum sanockim, gdzie w 1905 r. zdał maturę. W okresie nauki działał w tajnych kołach samokształceniowych i organizacjach młodzieży narodowej. Po maturze rozpoczął studia w zakresie filologii polskiej na UJ. Równocześnie intensywnie uczestniczył w życiu młodzieży akademickiej. Należał do czołowych działaczy Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i zajmował się pracą oświatową w Akademickim Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej. Współpracował też z pismem ludowym „Polak” wydawanym przez Ligę Narodową. W 1906 r. został kierownikiem redakcyjnym krakowskiej filii „Ojczyzny”, od lata 1907 r. praktycznie sam redagował pismo. Nawiązał też współpracę ze „Słowem Polskim”. Współdziałał w organizowaniu Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w Krakowie i wszedł w 1909 r. do jego władz, w tym samym roku został też członkiem Ligi Narodowej. W 1908 r. został członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej. Po ukończeniu studiów objął posadę nauczyciela w IV Gimnazjum w Krakowie, skąd przeniesiony został do I Gimnazjum św. Anny, a w 1910 r. do II Gimnazjum w Tarnowie. Jesienią tego roku wrócił do Krakowa i zapisał się na Wydział Prawa. W latach studiów w Krakowie prowadził rozległą działalność polityczną. Pisał artykuły w „Gazecie Warszawskiej” i „Kurierze Poznańskim”. Za swą działalność został w 1916 r. aresztowany i skazany na internowanie, ostatecznie trafił pod nadzór policji austriackiej. W 1917 r. należał do założycieli z ramienia Ligi Narodowej w Krakowie prokoalicyjnego Związku Międzypartyjnego. Organizował akcję przeciw traktatowi brzeskiemu 9 II 1918. Pod koniec października tego roku brał udział w akcji usuwania władz austriackich z Krakowa i w powstaniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej, w której reprezentował endecję. W 1919 r. został wybrany do Rady Miejskiej Krakowa, przewodniczył Klubowi Związku Ludowo-Narodowego. Łącznie był radnym przez 12 lat. Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. był prezesem sekcji organizacyjno-zaciągowej w Małopolsce zachodniej i członkiem prezydium Wojewódzkiego Komitetu Obrony Państwa w Krakowie. W 1921 r. uczestniczył w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku, zajmując się sprawą wyżywienia powstańców. W wyborach do Sejmu RP I kadencji w 1922 r. uzyskał mandat z listy ZLN. W 1928 r. powrócił do dziennikarstwa. Z czasem został szefem drukarni, księgarni i wydawnictw Towarzystwa Szkoły Ludowej i objął redakcję „Przewodnika Oświatowego”. W 1926 r. został członkiem honorowym Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1930 r. został posłem z listy Stronnictwa Narodowego. Równocześnie był prezesem Zarządu Wojewódzkiego SN w Krakowie. W 1934 r. znalazł się w tej grupie działaczy starszego pokolenia, którzy zgodnie z wolą Romana Dmowskiego mieli ustąpić miejsca „młodym”. W 1935 r. złożył mandat przewodniczącego okręgu SN, członka ZG i Rady Naczelnej. Powrócił do publicystyki, pisał  m.in. do „Kuriera Poznańskiego”, „Warszawskiego Dziennika Narodowego”, „Myśli Narodowej”, „Pielgrzyma”. W 1937 r. obronił na Wydz. Prawa UJ doktorat. Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Krakowie. W pierwszych dniach września 1939 r. rozpoczął pracę w Obywatelskim Komitecie Pomocy, w którym został wiceprzewodniczącym. Zajmował się pomocą finansową dla ludności cywilnej. Jeszcze w 1939 r. wszedł do podziemnego Zarządu Okręgowego SN. Głównym obszarem działalności Stanisława Rymara w czasie okupacji była Rada Główna Opiekuńcza – legalnie działająca organizacja charytatywna. Był w niej ekspertem finansowym, wiceprezesem Rady Opiekuńczej Miejskiej, przemianowanej później na Polski Komitet Opiekuńczy (PolKo) i dyrektorem jej biura. Po zakończeniu wojny postulował likwidację podziemnych struktur endecji i rozpoczęcie legalnej działalności. Uczestniczył w zebraniu, które wybrało komisję do opracowania nowego statutu Stronnictwa Narodowego, był także w grupie przygotowującej nową deklarację ideową SN. Delegacja, która miała przedstawić dokumenty przewodniczącemu Krajowej Rady Narodowej Bolesławowi Bierutowi, mimo uprzednich zapewnień nie została przez niego przyjęta. W latach powojennych poświęcił się wyłącznie pracy publicystycznej i naukowej. Współpracował z miesięcznikiem „Wieś i Państwo” oraz „Tygodnikiem Warszawskim”. Zajął się badaniem dziejów wsi polskiej, czego efektem była 3-tomowa praca „Wieś polska od zniesienia pańszczyzny do dni dzisiejszych”. Napisał też czterotomowe „Pamiętniki”, stanowiące cenne źródło nie tylko dla dziejów Narodowej Demokracji, ale i dla historii Polski lat międzywojennych i okupacji. Stanisław Rymar zmarł 14 października 1965 r. w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Źródło: Polski Słownik Biograficzny, str. 506-509, autor hasła: Jacek Majchrowski