Narodowe Siły Zbrojne – 75. rocznica powstania

Największa po Armii Krajowej konspiracyjna formacja wojskowa w czasie II wojny światowej. Proces formowania Narodowych Sił Zbrojnych rozpoczął się w lipcu 1942 r., kiedy to nastąpił rozłam w Stronnictwie Narodowym i Narodowej Organizacji Wojskowej na tle jej scalenia z AK. Narodowe Siły Zbrojne powstały formalnie 20 września 1942 r., kiedy to płk Ignacy Oziewicz ps. „Czesław” wydał rozkaz, w którym zawiadamiał o objęciu funkcji komendanta głównego nowo utworzonej organizacji. Powstała ona z połączenia Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy oraz tej części Narodowej Organizacji Wojskowej, która nie podporządkowała się decyzji scaleniowej. Ponadto w skład NSZ weszło szereg mniejszych organizacji o charakterze narodowym oraz część lokalnych struktur Armii Krajowej, zwłaszcza na północnym Mazowszu i w Białostockiem. Z AK wywodziła się też część wyższej kadry oficerskiej NSZ. Polityczne zwierzchnictwo nad NSZ sprawowała Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna. W jej skład weszli zarówno przedstawiciele secesjonistów ze Stronnictwa Narodowego, jak i działacze przedwojennego ONR „ABC” z Grupy „Szańca”. Struktura organizacyjna NSZ uwzględniała przedwojenny podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej. Całość podległego obszaru dzieliła się na sześć Inspektoratów, które obejmowały po kilka Okręgów, te zaś podzielone były na Obwody. Najmniejszymi komórkami terenowymi były Powiaty i Placówki. NSZ będące drugą co do wielkości organizacją konspiracyjną w okupowanej Polsce, we wrześniu 1943 r. liczyły około 73 tys. oficerów i żołnierzy, w kwietniu 1944 r. - około 90 tys. Główne cele programowe NSZ zostały sformułowane w „Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych” z lutego 1943 r. Należały do nich przede wszystkim walka o niepodległość Polski i jej odbudowa z granicą wschodnią sprzed 1939 r. a zachodnią na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej. Granica na zachodzie była postulatem znacznie dalej idącym, niż deklaracje Rządu RP, jego Delegatury i AK, które wprawdzie zakładały poważne korekty linii granicznej, ale początkowo ograniczały się do sformułowań ogólnikowych, a zostały sprecyzowane dopiero w marcu 1944 r. Ponadto w deklaracji zapisano m.in. potrzebę przebudowy systemu sprawowania władzy poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta i senatu, decentralizację organów administracji w celu rozwinięcia samorządów, wzmocnienie pozycji rodziny w społeczeństwie, edukację opartą na katolickich zasadach etycznych oraz ograniczoną reformę rolną i oparcie gospodarki państwa na własności prywatnej. Początkowo Narodowe Siły Zbrojne prowadziły walkę z okupantem hitlerowskim. Pod koniec 1943 r., gdy klęska Niemców stała się kwestią czasu, kierownictwo polityczne organizacji uznało ZSRR za głównego wroga Polski i skierowało jej działalność przeciw Armii Ludowej oraz partyzantce radzieckiej. Wiosną 1944 r. doszło do zawarcia umowy scaleniowej pomiędzy Komendą Główną AK a Dowództwem Głównym NSZ. Część dowództwa wywodząca się z Grupy „Szańca” nie podporządkowała się jednak rozkazom, w rezultacie czego w wyniku rozłamu powstały dwie organizacje: jedna scalona z AK (NSZ-AK) i druga samodzielna (NSZ-ZJ). Na początku 1944 r., wskutek szybkich postępów Armii Czerwonej, Komenda Główna NSZ-ZJ podjęła decyzję o koncentracji, a następnie przerzuceniu wszystkich sił na Zachód na tereny zajęte przez aliantów. W sierpniu 1944 r. na Kielecczyźnie utworzono Brygadę Świętokrzyską - największy zwarty oddział NSZ istniejący podczas okupacji. Pozostałe w kraju oddziały otrzymały zakaz czynnego występowania przeciw wkraczającej na ziemie polskie Armii Czerwonej. Kierownictwo NSZ, wydając ten rozkaz, wyszło z założenia, że podejmowanie akcji bojowo-dywersyjnych stworzyłoby pretekst do utrzymywania wojskowej okupacji ziem polskich przez ZSRR. W drugiej połowie 1945 r. doszło do licznych aresztowań w głównych strukturach organizacji dokonywanych przez UB i NKWD. Na przełomie lat 1945/1946 resztki NSZ z ppłk. Stanisławem Kasznicą na czele podporządkowały się nowo powstałemu Narodowemu Zjednoczeniu Wojskowemu. Do 1947 r. większość oddziałów wywodzących się z NSZ została rozbita przez komunistyczne służby bezpieczeństwa. Na początku lutego 1947 r. UB dotarła ostatecznie do szczytów władzy organizacji. Aresztowanie ppor. Kasznicy, ostatniego komendanta Narodowych Sił Zbrojnych wraz z wszystkimi członkami Komendy Głównej, okazało się być symbolicznym zakończeniem działań i kresem organizacji. W przeprowadzonym w lutym 1948 r. procesie przywódców organizacji został on skazany na śmierć, a następnie stracony. W okresie PRL Narodowe Siły Zbrojne były fałszywie oskarżane przez propagandę komunistyczną o mordowanie Żydów i kolaborację z Niemcami. W latach 1945-1956 miały miejsce liczne procesy polityczne, w których żołnierze i oficerowie NSZ skazywani byli na kary śmierci bądź długoletnie więzienia. Prześladowania żołnierzy NSZ trwały do lat 80. XX wieku. W 1989 r. żołnierze NSZ utworzyli organizację kombatancką Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, od maja 2007 r. pod nazwą Związek Żołnierzy i Przyjaciół Narodowych Sił Zbrojnych z siedzibą w Warszawie. Organizacja, oprócz pracy na rzecz kombatantów, prowadzi działalność oświatową i wychowawczą. Z jej inicjatywy odbywają się sesje naukowe oraz wydawane są publikacje wspomnieniowe i naukowe. Źródła: nsz.com.pl, solidarni.waw.pl