Polskie i żydowskie misteria w okresie wielkanocnym na ziemiach polskich

Przed drugą wojną światową, Żydzi i Polacy na ziemiach polskich żyli w odrębności religijnej, kulturowej, politycznej i językowej. Żydzi mieszkając na ziemiach polskich najczęściej nie znali języka polskiego i z powodów religijnych nie byli skłonni do integrowania się z Polakami. Wzajemna wiedza tych dwóch grup etnicznych żyjących równolegle, ale osobno, opierała się tylko na zaobserwowanych zachowaniach przedstawicieli innego narodu. Takie obserwacje stały się podstawą wzajemnych stereotypów widocznych w ludowych obrzędach związanych z Wielkanocą i Purim. Polskie misteria Ksiądz Jędrzej Kitowicz żyjący w XVIII wieku w swoim dziele „Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III" opisywał jak w wielką środę chłopcy robili kukłę Judasza, zrzucali ją z wieży kościelnej, a po upadku bili kijami i ciągali za sznurki- inni   krzyczeli „Judasz". Trwało to dopóki kukła się nie rozpadła. Napotkani Żydzi byli też kijami bici. Przed II wojną światową w galicyjskich miasteczkach w Wielki Czwartek Polacy przygotowywali wspólnie kukłę Judasza. Kukla była ubierana w ubrania, w tym celu ukradzione Żydom. Po czym kukłę wieszano na rynku. W Wielki Piątek kukła była wieszana przed żydowskim domem, a Żyd musiał zapłacić za jej zdjęcie. Misterium to doprowadzało Żydów do szewskiej pasji. Zwyczaj wieszania i niszczenia kukły Judasza był zapożyczony od dużo wcześniejszego judaistycznego zwyczaju wieszania kukły Hamana. W pewnym stopniu były odpowiedzią na żydowski antykatolicki ludowy performance. Żydowskie misteria Jednym z najważniejszych, ze względu na atmosferę i obrzędowość a nie na range i wymiar religijny, świat judaistycznych obchodzonych przez Żydów na ziemiach polskich było święto Purim. Obchodzone było na przełomie lutego i marca od II wieku przed Chrystusem. Purim upamiętnia historię biblijnej Estery. Żydówki, którą pojął za żonę perski król, i która uchroniła Żydów od eksterminacji zleconej przez urzędnika królewskiego Hamana, oraz doprowadziła do wymordowania stronników Hamana i ich rodzin. Pod wpływem misteriów chrześcijańskich uczniowie jesziw - judaistycznych szkół religijnych, ponownie zaczęli wystawiać mające wielowiekową tradycje purimowe misteria, zwane Purimszpilen. Misteria purimowe wystawiane były w bardzo podobnym do niemieckiego języku jidysz, którym posługiwali się Żydzi w Polsce w życiu codziennym - używany w liturgii hebrajski był niezrozumiały dla mas żydowskich, a szczególnie dla kobiet dyskryminowanych w judaizmie. Misteria purimowe początkowo ogrywane przez amatorów, z czasem stały się domeną zawodowych grajków (klezmerów) i żydowskich grup teatralnych. Podczas purimowych misteriów Żydzi wieszali na szubienicy i palili kukłę złego urzędnika perskiego Hamana. W Polsce Żydzi przebierali kukłę Hamana w sutannę - Żydzi mieszkający na ziemiach polskich wzbogacali znienawidzoną postać perskiego urzędnika o symboliczne atrybuty katolickiego duchownego. Powodem niechęć Żydów do Kościoła katolickiego Żydzi było to, że Żydzi oskarżali Kościół  o skłonienie króla polskiego do osunięcia Żydów z Krakowa do sąsiedniego Kazimierza, dziś jednej dzielnic zabytkowej części Krakowa, oraz wielowiekową pogardę po biblijnego judaizmu do chrześcijaństwa. Przebieranie kukły Hamana było przez wiele lat powodem ulicznych burd Żydów z chrześcijanami, dlatego też w dwudziestoleciu międzywojennym Żydzi zrezygnowali z antykatolickich prowokacji. Prócz zwyczaju procesji z kukłą Hamana Żydzi wynajmowali na czas procesji chrześcijańskiego parobka by za miastem szturchać go i bić go trzcinami. Takiego wynajętego chrześcijanina Żydzi nazywali podczas swoich misteriów Hamanem. Purimowe misteria z główną postacią Hamana symbolizującego katolickiego księdza i Kościół Katolicki, były dowodem na silne, dziedziczone z pokolenia na pokolenie, pełne antykatolickiej nienawiści uprzedzenia społeczności żydowskiej na ziemiach polskich. Co ciekawe polską wersją biblijnej opowieści o Esterze i perskim królu Achaszwerszorze był mit romansu Kazimierza Wielkiego z Esterką, która swymi wdziękami sprawiła, że król polski nadał Żydom przywileje, przez co był uważany przez Żydów za postać pozytywną i godną naśladowania. Mit ten narodził się wśród polskich Żydów i był bardzo popularny. Pierwszy raz został zapisany w hebrajskiej kronice wydanej w Pradze pod koniec XVI wiek, czyli ponad dwieście lat po śmierci polskiego króla. Rzekomy romans króla z Esterką rozpamiętywany był przez Żydów podczas święta Purim i stał się motywem przewodnim wielu dzieł literackich. W II RP sympatia Żydów do Józefa Piłsudskiego sprawiła, że i jednej z jego żon Żydzi przypisywali żydowskie pochodzenie.   Bibliografia Ewa Kurek „Poza granicą solidarności. Stosunki polsko - Żydowskie 1939 – 1940" Wyższa Szkoła Umiejętności Kielce 2006 foy. Autor Silar (Wikipedia cc30) Słomiany Judasz zawieszony na słupie w Sanoku