24 października 1795 III rozbiór Polski

219 lat temu, 24 października 1795, władcy Rosji, Prus i Austrii, zdecydowali o ostatecznej likwidacji państwa polskiego. Głównym beneficjentem trzeciego rozbioru Polski była Rosja, która chciała na zawsze Polskę i pamięć o niej pogrzebać.

 

Ostateczną zagładę Polski poprzedziła nieudana insurekcja kościuszkowska, którą rosyjska armia utopiła we krwi polskich patriotów. Insurekcja - powstanie narodowe, które miało na celu wywalczenie dla Polski niepodległości i suwerenności.

 

W wyniku trzeciego rozbioru Rosja zagarnęła największy obszar wchodzącej w skład Rzeczypospolitej - Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy - Wołyń, Grodzieńszczyzny, Mińszczyznę, Litwę z Wilnem.

 

Austria zajęła Lubelszczyznę, resztę Małopolski, część Podlasia i Mazowsza. Prusy zajęły część Mazowsza z Warszawą, część Podlasia, Litwy, i Małopolski - tereny całkowicie polskie i dobrze rozwinięte gospodarczo.

 

Zaborcy postanowili też, że wszelkich oficjalnych wypowiedziach nazwa Polski nie będzie wymieniana. Stanisław August Poniatowski kalający tron polski abdykował na rzecz Rosji.

 

Jednym ze skutków zaborów były represje wobec polskich patriotów: mordy dokonywane przez rosyjskiego zaborcę, konfiskaty majątków, zsyłki na Sybir, prześladowanie Kościoła katolickiego i rusyfikacja, w ramach której zlikwidowano szkolnictwo polskie, narzucono władzę Rosji we wszystkich dziedzinach, zrusyfikowano prawo, sądownictwo i administrację. Na ziemiach pierwszego zaboru Rosjanie zakazali działalności polskich organizacji i istnienia polskich instytucji kultury. Na Sybir zsyłano Polaków politycznie podejrzanych bez postępowania sądowego.

 

Już przed zaborami korumpując część polskich polityków Rosja nie pozwoliła na przeprowadzenie koniecznych reform w wyniszczonej XVII-wiecznymi i XVIII-wiecznymi wojnami Rzeczpospolitej. Rosja zainspirowała powstanie w Rzeczypospolitej konfederacji innowierczych by mieć pretekst do ingerowania w życie polityczne Rzeczypospolitej. Agentura rosyjska w Europie szkalowała Polskę jako kraj prześladujący mniejszości narodowe.

 

W 1767 r. Rosjanie porwali do Rosji opozycyjnych antyrosyjskich posłów i senatorów. Resztę posłów i senatorów Rosja zastraszyła by ogłosili oni niezmienność ustroju ze wszystkimi patologiami. Miał być to dla Rosji pretekst do ingerowania w rzeczywistość polityczną Rzeczypospolitej.

 

W 1768 r. Rosja stała się gwarantem patologi demokracji szlacheckiej i równouprawnia innowierców. Terror Rosji i zbrodnie popełniane przez żołnierzy rosyjskich obecnych w Polsce doprowadziły w latach 1768-1772 do walki patriotów polskich z Konfederacji Barskiej (antyrosyjskiej, sarmackiej, wrogiej uprzedzającemu królowi) z rosyjską armią. Po upadku konfederacji polscy patrioci byli okrutnie prześladowani przez Rosjan.

 

W 1772 roku miał miejsce pierwszy rozbiór Polski. Rosja zajęła 92.000 km kwadratowych Polski (polskie Inflanty, ziemie na wschód od Dniepru do Dźwiny, z Połockiem i Witebskiem). W czasie pierwszego rozbioru Rzeczpospolita na rzecz zaborców straciła 30 proc. swojego terytorium i 33 proc. swojej populacji.

Otoczony przez rosyjskie wojska i zinfiltrowany przez rosyjskich agentów sejm polski zgodził się na rozbiory.

W 1780 wojska rosyjskie opuściły Polskę. Rosja miała kłopoty na innych granicach. W 1787 r. wybuchła wojna rosyjsko turecka. W 1788 r. szwedzko-rosyjska. Dzięki temu Polacy zdołali przeprowadzić reformy sejmu wielkiego (zwiększyli armię, uchwalili prawo o miastach i Konstytucję 3 Maja).

W 1791 roku po wygranej z Turcją Katarzyna II podjęła decyzję o agresji na Polskę. Pretekstem do agresji stała się zawiązana w 1792 r. przez zdrajcy Polski w Petersburgu konfederację zwaną później Targowicą (od miejsca ogłoszenia). W czasie gdy targowiczanie ogłaszali swoją konfederację, wojska rosyjskie rozpoczęły agresję na Rzeczpospolitą. Wojskom polskim nie udało się powstrzymać Rosji w latach 1792-1793 podczas wojny polsko rosyjskiej. Rosję i targowicę poparły Prusy. Polskę zdradził też król Stanisław August Poniatowski przystępując do konfederacji.

W 1793 miał miejsce drugi rozbiór Polski. Rosja zajęła 250.000 km kwadratowych Polski (Białoruś, Ukrainę Naddnieprzańską i Podole, ziemie do linii Druja, Pińsk, Zbrucz). Posłowie otoczeni przez rosyjską artylerię pod groźbą śmierci potwierdzili zabory. Władzę nad Polską Rosjanie oddali targowiczanom. Targowiczanie władzę wykorzystali do osobistych porachunków z przeciwnikami i do cynicznej grabieży kraju.

W 1794 roku wybuchło powstanie polskich patriotów przeciw panowaniu Rosji w Polsce zwane od dowódcy Tadeusza Kościuszki Insurekcja Kościuszkowska. Rosja i Prusy stłumiły powstanie. W czasie walk Rosjanie wymordowali cywilną ludność prawobrzeżnej Warszawy (rzeź Pragi).

Po po stłumieniu narodowościowego zrywu Polaków w 1795 miał miejsce trzeci rozbiór Polski oznaczający całkowitą likwidację państwa Polskiego. Rosja zajęła 120.000 kilometrów kwadratowych (w tym Wilno). Rozpoczął się okres prawie 125 lat prześladowań Polaków dokonywanych przez rosyjskiego zaborcę. Zaborcy (w tym i Rosjanie) prowadzili politykę wymazania pamięci o Polsce z świadomości społeczności międzynarodowej. Wyrazem tej polityki była zawarta w 1797 w Petersburska konwencja delimitacyjna (podpisana przez Rosję, Prusy i Austrię) na mocy której raz na zawsze zlikwidowano Królestwo Polskie i zakazano jego odbudowy.
W tym też czasie w 1801 przyłączono Gruzję do Rosji.

W 1807 roku dzięki Napoleonowi powstało Księstwo Warszawskie (Napoleon odrodził polską państwowość i przywrócił Polakom wiarę we własne siły). W 1812 Napoleon zaatakował Rosję (siłą 670.000 żołnierzy w tym 100.000 z księstwa Warszawskiego), jednym z jego celów była odbudowa niepodległej Polski. Niestety misja Napoleona zakończyła się klęską i w 1813 nastąpił upadek księstwa Warszawskiego po walkach armii polskiej z rosyjską która zajęła teren Księstwa Warszawskiego.

W 1815 na Kongresie Wiedeńskim z ziem Księstwa Warszawskiego (bez Wielkopolski i Krakowa) utworzono Królestwa Polskiego pod berłem cara Aleksandra I Romanowa (Aleksander I był konstytucyjnym królem królestwa Polskiego). Królestwo Polskie miało jedną z najbardziej liberalnych konstytucji w Europie (podczas gdy Rosja nie miała ani konstytucji ani parlamentu), polską administracje, sądownictwo i armie. Do Rosji włączono ziemie z pierwszego rozbioru. Polacy mieli ogromne nadzieje wobec cara. Car jednak nie chciał tolerować polskiego eksperymentu wolnościowego. Car systematycznie łamał zapisy konstytucji, wprowadził cenzurę, nie zwoływał sejmu, rosyjska administracja odbierała uprawnienia polskiej administracji. Rosjanie prześladowali polską patriotyczną młodzież i upokarzali polskich oficerów. Car zawiesił obrady sejmu za to ,że polscy posłowie protestowali przeciw łamani konstytucji. Prześladowania zmusiły polskich patriotów do działania w tajnych organizacjach, niestety tajna rosyjska policja wyłapywała polskich patriotów i wysyłał ich na Sybir. Pomimo otwartości Polaków na rosyjską opozycje i Dekabryści sprzeciwiali się niepodległości Polski.

W 1825 umarł car Aleksander I, nowym carem został Mikołaj I. Celem życia Mikołaja I był podbój Europy. By umożliwić realizacje planów nowego cara tajna rosyjska policja nasiliła prześladowania polskich patriotów. Rosyjskie wojska przygotowywały się do wejścia do Królestwa Polskiego i pacyfikacji Polaków. Doprowadziło to w 1830 do Powstania Listopadowego, które poparła większość Polaków. Po ciężkich walkach Rosjanom udało się zdławić Powstanie Listopadowe. Po powstaniu polscy patrioci musieli emigrować z kraju by uniknąć prześladowań ze strony Rosjan. Po powstaniu Rosjanie zlikwidowali polskie szkolnictwo średnie i wyższe, zmogli rusyfikacje. Tych powstańców którym nie udało się uciec za granice wcielono do rosyjskiej armii i wysłano na Kaukaz. Car skonfiskował majątki polskich patriotów, 90.000 Polskich rodzin deportowano w głąb Rosji. Zlikwidowano kościół unicki będący częścią kościoła katolickiego, na ziemiach zabranych zlikwidowano Polskie klasztory. Rosjanie zlikwidowali autonomie Królestwa, polski sejm, polską armie i polskie sądownictwo. W latach 1832-1836 car zbudował w Warszawie cytadele by więzić polskich patriotów, torturować ich i zabijać.

W 1855 zmarł Mikołaj I, carem został Aleksander II. Rok później w 1856 Rosja przegrała wojnę Krymską (którą prowadziła przeciw Francji i Wielkiej Brytanii). Rosjanom zaczęło brakować sił i środków by zajadle dręczyć Polaków, dzięki czemu represje stały się mniej dotkliwe a patriotyzm rozwijał się wśród Polaków. Polacy łączyli patriotyzm z katolicyzmem i manifestowali swoją polskość publicznie. Patriotyzm Polaków spotkał się z represjami ze strony Rosjan. Wojska rosyjskie strzelały do pokojowych manifestacji polskich patriotów. Rosyjscy żołnierze napadali na kościoły, bili i aresztowali polskich katolików. Rosjanie więzili i torturowali polskich patriotów. W atmosferze rosyjskiego terroru margrabia Wielopolski zyskał obietnice liberalizacji od cara.

Wielopolski nie potrafił zyskać społecznego poparcia, więc zdecydował się na wzmożenie terroru w celu zaprowadzenia zmian. Wielopolski skłonił cara do ogłoszenia przymusowego poboru do armii rosyjskiej (służba w armii rosyjskiej trwała 20 lat czyli była przy o wiele krótszej przeciętnej życia dożywotnim wyrokiem więzienia). Młodzi Polacy nie mieli więc wyboru i 22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie. Powstanie zostało zmiażdżone w 1864 roku przez 300.000 rosyjskich żołnierzy (siły powstańcze liczyły 30.000 powstańców). Rosji w tłumieniu powstania pomagały Prusy.

Po powstaniu Rosjanie zaprowadzili brutalne represje i terror. Rosjanie mordowali, torturowali i więzili polskich patriotów. Od 1864 roku Rosja zesłała na katorgę lub osiedlenie dziesiątki tysięcy polskich patriotów na Syberię. Wzmogła się rusyfikacja, język rosyjski zaprowadzono w administracji i szkolnictwie. Rosjanie prześladowali Kościół katolicki będący ostoją polskości, na Syberię zesłano większość biskupów, zamknięto prawie wszystkie domy zakonne, unitów karano śmiercią za trwanie w katolicyzmie. Skonfiskowano majątki polskich patriotów. Na Litwie skonfiskowano 1800 majątków i zakazano Polakom (szlachcie i chłopom) nabywać ziemie. W 1866 nastąpiła pełna rusyfikacja szkolnictwa w zaborze rosyjskim. W szkołach nauczano tylko po rosyjsku.

W 1868 roku nastąpiła rusyfikacja administracji w zaborze rosyjskim (w Galicji w 1869 administracja i sądownictwo uległo polonizacji, od 1871 do 1873 spolszczono uniwersytet Krakowski i Lwowski). W 1873 roku Car Aleksander II narzucił Królestwu Polskiemu władze generał-gubernatora i zmienił nazwę królestwa na „Kraj Nadwiślański”. W 1876 roku rosyjskie sądownictwo wprowadzono w zaborze Rosyjskim. W 1882 roku Rosja wyrzuca wszystkich rosyjskich Żydów z Rosji na ziemie polskie do zaboru rosyjskiego. W 1897 pod okupacją rosyjską w dawnym Królestwie Polskim żyło 9,5 miliona Polaków (Rosja za swoje trzecie do wielkości miasto uważała Warszawę liczącą 638 tysięcy mieszkańców). W 1904 roku Rosja poniosła klęskę w wojnie z Japonią. Od 1905 roku do 1907 roku trwała rewolucja robotnicza w zaborze rosyjskim (popierała ją niepodległościowa PPS). Owocem 1905 roku było częściowe spolszczenie szkolnictwa, zezwolenie na tworzenie polskich organizacji społecznych, kulturalnych i oświatowych, wybory polskich posłów do Dumy. Od 1906 do 1911 nasiliła się ponownie rusyfikacja ziem polskich okupowanych przez Rosję. W 1914 wybuchła wojna między zaborcami (Niemcami i Austro-Węgrami a Rosją). W 1917 wybuchła rewolucja komunistyczna w Rosji i upadł carat. W 1918 Polska odzyskała niepodległość.

 

Jan Bodakowski

 

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.