Mróz: Jak Stalin wrabiał kardynała Stepinaca w „kolaborację” z nazistami

W niedzielnym wydaniu „New York Times” z 6 września 2009 roku pojawiło się zdjęcie nowego grobowca kardynała Alojzijego Stepinaca w Katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zagrzebiu. Opisano go jako "kontrowersyjnego", jednakże bliższe przyjrzenie się jego życiu i działalności pozwala stwierdzić, że zasługuje on na zupełnie inne określenia.

W 1946 roku Stepinac został skazany za rzekomą kolaborację z nazistami przez komunistyczny rząd Jugosławii. Jednak oskarżenia te były wynikiem starannie zaplanowanej kampanii dezinformacyjnej zorganizowanej przez stalinowski aparat propagandowy. W odpowiedzi na to, Louis Breier, lider społeczności żydowskiej w Nowym Jorku, zorganizował protest, broniąc dobrego imienia kardynała. Breier oświadczył:

„Ten wielki człowiek stanął przed sądem jako kolaborant z nazistami. Protestujemy przeciwko takiemu zniesławieniu. On zawsze był oddanym przyjacielem Żydów i nie ukrywał tego nawet w czasach okrutnych prześladowań pod reżimem Hitlera i jego zwolenników. Obok papieża Piusa XII arcybiskup Stepinac był największym obrońcą prześladowanych Żydów w Europie”.

Stepinac, podobnie jak Pius XII, był zdecydowanym przeciwnikiem zarówno nazizmu, jak i komunizmu. Co warto podkreślić, obaj byli znienawidzeni przez Stalina, który dążył do ich dyskredytacji. Pius XII, rezydujący w Watykanie, był jednak poza zasięgiem sowieckich represji, podczas gdy Stepinac, żyjący w kraju satelickim ZSRR, został postawiony przed sądem. Wykonawcą tych działań była jugosłowiańska służba bezpieczeństwa UDBA, kierowana przez Aleksandara Rankovicia i jego sowieckich doradców.

Przywódca Jugosławii, Josip Broz Tito, wygłaszał przemówienia piętnujące Stepinaca i Piusa XII, nazywając papieża wrogiem jugosłowiańskiego rządu. W trakcie pokazowego procesu Stepinaca, Andriej Wyszyński, sowiecki prokurator, odegrał kluczową rolę w ustawieniu wyroku skazującego.

Na początku II wojny światowej teren dzisiejszej Chorwacji był częścią Jugosławii. Po wsparciu przez Hitlera chorwackich nacjonalistów, którzy utworzyli niezależną Chorwację, władzę objęła faszystowska partia ustaszy, wprowadzając prawa rasowe wzorowane na tych z III Rzeszy. Żydzi, Cyganie, Serbowie i inni byli brutalnie prześladowani. W tym kontekście arcybiskup Stepinac natychmiast przeciwstawił się tym nadużyciom, ratując tysiące uchodźców oraz publicznie potępiając rasistowskie prawo ustaszy.

Kazania Stepinaca były na tyle wyraziste, że Kościołowi zakazano ich publikacji. Mimo to, kopie kazań były potajemnie rozpowszechniane wśród przeciwników reżimu. W jednym z takich kazań Stepinac powiedział: „Zawsze zapewniamy o wartości w życiu publicznym zasad zgodnych z wiecznym prawem Boga, które stosuje się jednakowo do Chorwatów, Serbów, Żydów, Cyganów, mahometan czy protestantów (…)”.

Nazistowski generał stacjonujący w Zagrzebiu przyznał: „Gdyby jakikolwiek biskup w Niemczech odzywał się w taki sposób, nie zszedłby z mównicy żywy!”. Jednym z przykładów pogardy Stepinaca dla nazistów był incydent, w którym podał nazistowskiemu gubernatorowi Hansowi Frankowi skromny posiłek składający się z czarnego chleba i kawy zbożowej, symbolizując trudne warunki życia w okupowanej Chorwacji.

Po wojnie komunistyczni partyzanci Tito przejęli kontrolę nad Zagrzebiem, a Jugosławia stała się sowieckim satelitą. Nowy rząd rozpoczął prześladowania Kościoła katolickiego. Stepinac, nieugięty w obronie praw człowieka i wolności religijnej, stał się celem represji. W 1946 roku został aresztowany i oskarżony o kolaborację z nazistami oraz inne przestępstwa, których nigdy nie popełnił.

Jak nie trudno się domyślić, proces Stepinaca był farsą. Prokurator miał pełny dostęp do dokumentów, podczas gdy obrona była poważnie ograniczona. Świadkowie byli zastraszani, a dowody fałszowane. W trakcie procesu Stepinac odważnie bronił swojej niewinności i wskazywał na prześladowania Kościoła przez komunistów.

Pomimo nacisków, Stepinac odmówił opuszczenia Jugosławii. „Nigdy nie zmuszą mnie do opuszczenia kraju, chyba że wsadzą mnie siłą do samolotu i przetransportują za granicę. W tych trudnych czasach moim obowiązkiem jest pozostać z ludźmi” – oświadczył.

W grudniu 1951 roku Tito nakazał przenieść Stepinaca do aresztu domowego w jego rodzinnej wsi Krašić. Watykan mianował go kardynałem, co jeszcze bardziej rozjuszyło komunistów i zaostrzyło stosunki dyplomatyczne z rządem Tito. Stepinac pozostał w Jugosławii, mimo pogarszającego się stanu zdrowia, aż do swojej śmierci w 1960 roku.

Kardynał Alojzije Stepinac jest postacią, która zasługuje na upamiętnienie jako bohater walczący o prawa człowieka i wolność religijną w trudnych czasach II wojny światowej jak i komunistycznego reżimu po jej zakończeniu. Jego odwaga, niezłomność i poświęcenie dla innych nadal dla wielu pozostają inspiracją.

Jerzy Mróz