Płużański: Profesor Garlicki - ekspozytura elit III RP

Wiedza o Garlickim, czyli TW "Pedagogu" pochodzi z dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej. Garlicki został zarejestrowany 26 listopada 1953 r., kiedy był studentem Wyższej Szkoły Pedagogicznej przy ul. Myśliwieckiej w Warszawie (potem została częścią Uniwersytetu Warszawskiego). Donosił departamentowi III (inwigilacja opozycji) na osoby, które podejrzewał o "wrogą, antysocjalistyczną działalność", a konkretnie na kolegów z uczelni, członków Związku Harcerstwa Polskiego na Żoliborzu, gdzie mieszkał, oraz na Zakon Sióstr Zmartwychwstanek. Robił to z pobudek ideologicznych i nie brał za to pieniędzy.

KUROŃ NIE TAKI ZŁY

Niektóre notatki o szczególnie niebezpiecznych wywrotowcach zmyślał, gdyż chciał dostać... pistolet. Musiał go dostać, gdyż chodził z nim nocami po Żoliborzu, chwaląc się, że "goni reakcyjne bandy" i że jest funkcjonariuszem UB. Z tego powodu (nie dochował tajemnicy o współpracy), jak również dlatego, że nie przychodził na spotkania z oficerem prowadzącym, po dwóch latach, w 1955 r. zrezygnowano z jego usług. Służby obraziły się na "Pedagoga" jednak tylko chwilowo (jak wiadomo, jak raz się wdepnie, nie tak łatwo potem z tego wyjść, nawet gdy się bardzo chce).

Przypomniano sobie o nim w 1963 r., gdy trzeba było donosić na tzw. rewizjonistów. I tak "Pedagog" zaczął pisać raporty na Kuronia i Modzelewskiego (też historyka, tyle tylko, że średniowiecza; Garlicki mieszkał w tym samym domu co Kuroń) i uczestników Politycznego Klubu Dyskusyjnego na UW. W meldunku z 13 stycznia 1964 r. pisał o Kuroniu: "Zrobił wiele dobrego, nie dopuszczając do nieodpowiedzialnych wystąpień studentów w okresie października".

ZAPRZECZAŁ, ABY POTWIERDZIĆ

Po ujawnieniu sprawy prof. Andrzej Garlicki początkowo zaprzeczał współpracy z SB, twierdząc, że mógł być jedynie zarejestrowany jako kontakt operacyjny. - To dotyczy lat 80., kiedy byłem dziekanem wydziału historii [na Uniwersytecie Warszawskim; funkcję tę pełnił trzykrotnie]. SB przychodziła wtedy do wszystkich funkcyjnych. W USA rzeczywiście byłem, ale co najwyżej po powrocie

odbyłem standardową rozmowę - mówił.

Na stypendium do Stanów pojechał w latach 70. i wtedy ponownie - jak wynika z dokumentów - kontaktował się z bezpieką, tym razem z departamentem I - wywiad. Potem Garlicki zmienił taktykę i potwierdził, że był TW (w tygodniku "Polityka", d którego od lat pisał). W materiałach IPN znajduje się własnoręcznie napisane przez Garlickiego zobowiązanie do współpracy.

Gdy Garlicki wyjeżdżał do USA miał już za sobą znaczny staż naukowy. Urodzony w 1935 r., studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim ukończył w 1956 r. Doktoryzował się w 1961 roku, a habilitował w 1972 r. Potem, w 1981 r., uzyskał

tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1987 r. profesora zwyczajnego.

Potem Garlicki pracował w Instytucie Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych, ale zajęcia prowadzi nadal w Instytucie Historii UW. Był członkiem Senatu UW i Rady Wydziału Historycznego. Prócz działalności stricte naukowej Garlicki od lat zajmował się publicystyką. W

latach 1963 - 1981 pisał dla tygodnika "Kultura", a od 1982 r. do wspomnianej już "Polityki".

"Z TAJNYCH ARCHIWÓW"

Garlicki ma duży dorobek pisarski - opublikował ponad 20 książek, początkowo głównie o historii II RP, w tym biografię Józefa Piłsudskiego. Na książkę zareagował piłsudczyk prof. Jędrzejewicz z Nowego Jorku listem do Garlickiego: "Szanowny Panie Profesorze! Z obrzydzeniem odłożyłem kolejny tom Pana książki". Dodać warto, że "Józefa Piłsudskiego", podobnie jak "Przewrót majowy" musi zgłębić każdy adept historii na UW.

W 1999 r. Garlicki wydał jeszcze "Drugiej Rzeczypospolitej początki", ale zajął się przede wszystkim dziejami PRL (seminarium pod takim tytułem prowadził zresztą na UW), co zaowocowało książkami: "Stalinizm" i "Bolesław Bierut". Biorąc pod uwagę jego współpracę z bezpieką inaczej czyta się dziś opublikowany przez profesora zbiór tajnych dokumentów partyjnych z lat 1944 - 1980 (m.in. stenogramy przesłuchań Gomułki w 1952 r., raporty UB, wewnątrzpartyjne donosy) pod tytułem "Z tajnych archiwów".

Jakiś czas temu Garlicki wydał dwie książki dotyczące 1989 r.: "Karuzela. Rzecz o Okrągłym Stole" (2003 r.) i "Rycerze Okrągłego Stołu"

(2004 r.). Napisał, że przyczyną umów okrągłostołowych i zapoczątkowanych przez nie procesów wolnościowych były przede wszystkim zmiany świadomości elit politycznych władzy i opozycji. Zgodnie z poglądami Garlickiego (wczesnymi, a może i późniejszymi) powinno być raczej odwrotnie - marksizm zakłada przecież, że to nie świadomość określa byt, ale byt świadomość.

Bibliografię profesora uzupełniają dwie wydane kilka lat temu pozycje pt. "Restauracje Warszawy", będące owocem kulinarnych zainteresowań autora.

STEREOTYP ŻYDA

Odrębnej analizie należy poddać napisane przez Garlickiego podręczniki dla szkół średnich - ze względu na ilość zawartych w nich historycznych przeinaczeń, żeby nie użyć bardziej dosadnego określenia. W wydanej w 1998 r. "Historii 1939 - 1997/98" znajdujemy takie oto kwiatki: "Milczenie w sprawie eksterminacji ludności żydowskiej zachowała hierarchia Kościoła katolickiego" (o realizowanej przez Niemców planowej eksterminacji polskich księży ani słowa), czy (o zajściach antyżydowskich w Kielcach w lipcu 1946 r.): "Na złagodzenie nastrojów nie wpływała instytucja o najwyższym autorytecie moralnym, czyli Kościół. Większość duchowieństwa w swych

wypowiedziach lub kazaniach powielała stereotyp Żyda, wyrosły z tradycji polsko-katolickiej, o cechach na wskroś negatywnych. Niestety poglądy takie nie były tylko domeną duchownych niższego szczebla, ale także najwyższych dostojników kościelnych. Oblicza się, że w latach 1944 - 1947 zamordowano około 2 tysięcy Żydów". O inspiracji wypadków przez UB oczywiście nie przeczytamy. Teraz okazało się, że te same służby inspirowały profesora Andrzeja Garlickiego.

Tadeusz Płużański