Sierpień 1919 i 1920 r. - I i II powstanie śląskie

W tym miesiącu przypadają rocznice rozpoczęcia dwóch pierwszych powstań śląskich – zbrojnych wystąpień ludności Górnego Śląska przeciwko represyjnemu państwu niemieckiemu. Chociaż nie przyniosły tak znaczących efektów jak ostatnie z powstań, to przygotowały pod nie grunt i zwróciły uwagę europejskiej opinii publicznej na trudną sytuację Polaków na tamtych terenach.

Impulsem do rozpoczęcia powstań były ciągłe represje, aresztowania i terroryzm władz niemieckich wobec polskiej ludności, a w szczególności chęć przywrócenia tych terenów do Polski.

Główną przyczyną pierwszego zbrojnego wystąpienia było rozczarowanie ludności polskiej decyzją podjętą przez mocarstwa zachodnie podczas konferencji pokojowej w Wersalu wskazującą na konieczność przeprowadzenia plebiscytu.

Bezpośrednim powodem wybuchu I powstania był strajk śląskich górników i hutników w dniach 11 -14 sierpnia, podczas którego zażądali oni niedopuszczania do pracy członków paramilitarnych bojówek niemieckich. Domagali się również zaniechania masowych zwolnień robotników oraz podwyżki płac. W ostatnim dniu strajku uczestniczyło w nim 140 tys. robotników.

Nastroje polskiej ludności na Górnym Śląsku zradykalizowała dodatkowo masakra w Mysłowicach, która miała miejsce 15 sierpnia, kiedy to niemieckie bojówki spacyfikowały śląskich górników żądających od dyrekcji kopalni wypłacenia pensji. Zabitych zostało wówczas 7 górników, 2 kobiety i 13-letni chłopiec.

I powstanie śląskie wybuchło samorzutnie w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. w związku z aresztowaniem przez Niemców śląskich przywódców Polskiej Organizacji Wojskowej. Na jego czele stanął komendant POW Górnego Śląska, por. Alfons Zgrzebniok, wspomagany przez sztab w Sosnowcu. Zbrojne wystąpienie objęło głównie powiaty pszczyński i rybnicki oraz część okręgu przemysłowego.

Mimo początkowych sukcesów, 24 sierpnia 1919 r. komendant Zgrzebniok widząc, że nie ma szans na zdobycie większej ilości amunicji a Niemcy ściągają znaczne posiłki, wydał rozkaz zaprzestania walk. Dwa dni później powstanie zostało ostatecznie stłumione. Rząd Polski, zaangażowany militarnie w wojnę polsko-bolszewicką, powstania nie wsparł. Po pacyfikacji powstania Niemcy przystąpili do akcji represyjnych, trwających do momentu przybycia na Górny Śląsk Komisji Międzysojuszniczej, która przejęła władzę na terytorium plebiscytowym.

II powstanie śląskie, sprowokowane przez liczne akty terroru ze strony niemieckiej, rozpoczęło się niemal dokładnie rok później, w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Jego celem było usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. Dowództwo walk objął ponownie por. Zgrzebniok.

Powstanie objęło większą część okręgu przemysłowego oraz powiaty: lubliniecki, pszczyński, raciborski i rybnicki.

W dniu 24 sierpnia postulaty powstańców częściowo zrealizowano, Komisja Międzysojusznicza zarządziła usunięcie policji niemieckiej i utworzenie specjalnej, mieszanej policji plebiscytowej tzw. „Apo”. Dzień później działania powstańcze zostały zakończone. Dzięki realizacji postulatów Polacy uzyskali znacznie lepsze warunki do kampanii przed plebiscytem zaplanowanym na marzec 1921 r.

Jak wkrótce się się okazało, dopiero III powstanie śląskie wpłynęło bezpośrednio na ostateczny kształt granic odrodzonej Polski - w październiku 1921 r. Rad Ambasadorów zdecydowała o podziale Górnego Śląska z korzyścią dla państwa polskiego.

Mimo to bez wątpienia można stwierdzić, że obecne podczas wszystkich trzech powstań konsekwencja i ogromna wola walki Ślązaków przyczyniły się do ustalenia zachodniej granicy II Rzeczypospolitej.

Paweł Brojek
Na zdjęciu: „Matko, pamiętaj o mnie - głosuj za Polską" - plakat nawołujący do głosowania w plebiscycie za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski / fot. wikimedia commons


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.