Polski nacjonalizm reakcją na zagrożenia i odpowiedzią na wyzwania

Ideologia polskiego polskiego nacjonalizmu zawsze była warunkowana przez zagrożenia dla bytu narodowego i wyzwania, przed jakimi stał naród polski. Niechęć polskich nacjonalistów do Niemiec i Rosji wynikała z polityki tych krajów wobec narodu polskiego, a nie z jakiś rzekomych polskich uprzedzeń. Przez dekady nienawiść do Polski była wyznacznikiem niemieckiej polityki. Niemcy chcieli usunął Polaków i zająć należące do nas ziemie. Przez wieki skutecznie zniemczali ludy słowiańskie. Taka postawa Niemców spowodowała, że Roman Dmowski uznawał Niemców za zagrożenie dla Polskiego bytu narodowego. Niemcy gloryfikowali agresję germanów, podczas gdy Polacy gloryfikowali pokojowe życie słowiańskich rolników. Niemcy narzucali rzekomą wyższość rasową swojego narodu i rzekomą skrajną niższość rasową Słowian. Na niemieckie mity nacjonalistyczne składał się rasizm, odrzucenie chrześcijaństwa i gloryfikacja przemocy. Przed powstaniem Niemieckiej Robotniczej Partii Narodowo-Socjalistycznej NSDAP ideolodzy niemieckiego szowinizmu głosili wyższość cywilizacyjną Niemców, usprawiedliwiali rozbiory Polski, negowali wartość katolicyzmu, propagowali politykę ekspansji, rasizm i okultyzm. Ideologie polskiego nacjonalizmu kształtowała też wroga postawa carskiej Rosji do Polski i Polaków. Wbrew oczekiwaniom rosyjskich władz terror carskiej Rosji wzbudzał nienawiść Polaków do Rosji i czynił rusyfikację nieskuteczną. Promowana przez Rosję myśl słowianofilska była wroga idei niepodległości Polski i zachowywaniu przez Polaków swojej odrębności. Słowianofile głosili, że Słowianie należą do odrębnej cywilizacji niż cywilizacja łacińska, a Polacy są przeszkodą dla jedności Słowian. Dla słowianofilów Polska była wroga z racji na swoją przynależność do cywilizacji zachodniej i na swój katolicyzm. Pomimo że wczesny nacjonalizm związany był z krytykowanym przez Kościół katolicki wolnomyślicielstwem, pozytywizmem, demokratyzmem, laickością (Kościół chciał instrumentalnie wykorzystać dla sprawy narodowej, naród stawiał wyżej niż katolicyzm), wcześni polscy nacjonaliści byli krytyczni wobec klasycznego liberalizmu (doceniali kolektywny byt narodu, podczas gdy zdaniem endeków liberałowie negowali istnienie narodu). „W opinii wczesnych endeków liberalizm jawił się jako idea destrukcyjna i w wysokim stopniu szkodliwa", szczególnie dla sprawy narodowej zwalczanej od stu lat przez zaborców. „Również ekonomia liberalna wydawała się nacjonalistom podejrzana", bo służyła interesom kapitału, a nie narodu (któremu zresztą zaborcy uniemożliwiali swoją polityką posiadanie kapitału). Dla pierwszych endeków liberalizm gospodarczy i polityczny był patologią. Z czasem nacjonaliści przejęli katolickie argumenty antyliberalne (liberałowie sprzecznie z katolicyzmem negowali społeczny charakter człowieka, za normę uznawali egoizm). Nacjonaliści na początku akceptowali socjalizm patriotyczny i odrzucali socjalizm antynarodowy. Z czasem ruch nacjonalistyczny stawał się coraz bardziej antysocjalistyczny. Nacjonaliści zawsze odrzucali komunizm z racji na jego antynarodowe dogmaty. Komunistyczna Partia Polski była uznawana przez nacjonalistów za organizację antypolską, a imperializm sowiecki - za zjawisko wrogie Polsce. Pomimo swojej internacjonalistycznej frazeologii Rosja sowiecka z czasem stawała się państwem podporządkowanym ideologii nacjonalistycznego komunizmu (wyrazem tego była eksterminacja 150 000 Polaków z pobudek etnicznych w ramach sowieckiej Akcji Polskiej, i miliony Polaków zamordowanych przez sowietów podczas II wojny światowej). Według Romana Dmowskiego sowietyzm był wytworem rosyjskiej tożsamości. Nacjonaliści podkreślali bliską współpracę Żydów z sowietami. Dla polskich nacjonalistów narodowy socjalizm był kontynuacją niemieckiego szowinizmu, odrzucającego chrześcijaństwo (zdaniem nazistów święty Paweł miał zafałszować przesłanie Jezusa). W ramach swojej antychrześcijańskiej obsesji naziści w celu stworzenia narodowej religii wskrzesili pogańskie rytuały, oraz systematycznie prześladowali i szkalowali katolików. Z rządami nazistów swoje nadzieje wiązali też w Niemczech wrodzy katolikom protestanci. Protestantom sprzyjało to, że katolicy byli w Niemczech jedyną opozycyjną siłą wobec nazistów. Podczas II wojny światowej Niemcy dążyli do eksterminacji Polaków i innych Słowian, by przejąć ich ziemie pod swoje niemieckie osadnictwo. Więcej informacji o ideologii polskiego nacjonalizmu można znaleźć w doskonałej pracy Bogumiła Grotta „Dylematy polskiego nacjonalizmu" wydanej przez zasłużone dla polskiego życia intelektualnego wydawnictwo von Borowiecky.