70. rocznica śmierci Bernarda Chrzanowskiego – współtwórcy endecji w Wielkopolsce

Od czasów szkolnych związany z tajnymi organizacjami patriotycznymi, odegrał wybitną rolę w rozwoju ruchu endeckiego w zaborze pruskim. Był wieloletnim prezesem wielkopolskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w okresie międzywojennym organizował polskie harcerstwo.

Bernard Chrzanowski urodził się 27 lipca 1861 r. w wielkopolskich Wojnowicach. W trakcie nauki w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu kierował tajnym kółkiem Towarzystwa im. Tomasza Zana. Po zdanej maturze w 1880 r. studiował historię w Krakowie, a następnie prawo w Berlinie. Później praktykował w Saksonii i Turyngii. Po powrocie do Polski w 1890 r. otworzył kancelarię adwokacką w Poznaniu.

Równocześnie pracował w różnych organizacjach niepodległościowych o charakterze społeczno-oświatowym, m.in. w Towarzystwie Pomocy Naukowej i Towarzystwie Czytelni Ludowych. Pełnił funkcję wiceprezesa, a następnie od 1895 r. prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w zaborze pruskim. Był też współwydawcą i redaktorem „Przeglądu Poznańskiego”, czasopisma skierowanego do polskiej inteligencji o poglądach demokratyczno-narodowych.

W 1899 r. wstąpił do Ligi Narodowej, był współzałożycielem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Wielkopolsce. W 1901 r. został wybrany jako poseł do parlamentu pruskiego, gdzie aktywnie bronił polskości, protestując przeciw germanizacji, w tym przeciw zakazowi nauczania religii po polsku. Wybrany jeszcze dwukrotnie, mandat sprawował do 1910 r.

Współtworzył powstałą w 1905 r. z inicjatywy Ligi Narodowej organizację Straż, której celem była obrona interesów ekonomicznych, społecznych i narodowych Polaków. Kierował utworzonym w 1909 r. w Poznaniu Towarzystwem Demokratyczno-Narodowym.

Jako miłośnik Kaszub i propagator praw Polski do Pomorza był autorem licznych artykułów prasowych oraz prac o tematyce morskiej. Jego wydana w 1910 r. książka „Na kaszubskim brzegu” była pierwszym polskim przewodnikiem po tamtych terenach. W 1913 r. założył w Poznaniu Towarzystwo Krajoznawcze, zostając jego przewodniczącym.

W 1918 r. był delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. Podczas powstania wielkopolskiego znalazł się w składzie Naczelnej Rady Ludowej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zrezygnował z działalności politycznej, skupiając się całkowicie pracy oświatowej oraz społecznej. W 1919 r. został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej. Od 1921 r. pełnił funkcję kuratora Okręgu Szkolnego Poznańskiego.

Zaangażował się silnie na rzecz polskiego ruchu skautowego. Od 1920 r. był członkiem Zarządu Oddziału Wielkopolskiego ZHP, w latach 1923-1926 członkiem Rady Naczelnej ZHP, do 1939 r. przewodniczył też Zarządowi Oddziału Wielkopolskiego ZHP.

W drugiej połowie lat trzydziestych na krótko wrócił do polityki. W 1935 r. został wybrany senatorem RP z okręgu poznańskiego.

Po wybuchu II wojny światowej, po wysiedleniu przez Niemców z Poznania w grudniu 1939 r. zamieszkał w Warszawie. Zmarł 12 grudnia 1944 r. w pobliskim Konstancinie. W 1986 r., zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, jego prochy przeniesiono na cmentarz oksywski w Gdyni.

opr. Paweł Brojek
Źródło: Grzegorz Łukomski, Bernard Chrzanowski 1861-1944. Biografia Polaka zachodniokresowego, Poznań-Opalenica 2005


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.