Intelligenzaktion na Pomorzu. Egzekucje w chojnickiej Dolinie Śmierci

W pierwszych miesiącach okupacji członkowie Selbstschutzu zamordowali na Polach Igielskich około 500 mieszkańców Chojnic i okolic, przede wszystkim przedstawicieli inteligencji oraz pacjentów miejscowego szpitala psychiatrycznego. Pod koniec stycznia 1945 r. Niemcy dokonali tam zbiorowej egzekucji na tysiącu więźniów pędzonych na zachód.

Oddziały Wehrmachtu wkroczyły do Chojnic już 1 września 1939 r. Funkcję starosty chojnickiego, a zarazem kierownika powiatowej organizacji NSDAP objął Artur Jäger. W październiku 1939 r. stanowisko szefa miejskiej organizacji NSDAP, a zarazem kierownika miejscowego Sądu Powiatowego objął Hans Krüger.

Szczególną rolę w antypolskich działaniach odgrywał paramilitarny Selbstschutz złożony z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium przedwojennej Polski. W Chojnicach ulokowana została siedziba IV Inspektoratu Selbstschutzu, który działał na terenie powiatów chojnickiego, tucholskiego i sępoleńskiego. Na jego czele stanął SS-Standartenführer Heinrich Mocek.

Na mocy rozporządzenia Hitlera z dnia 6 października 1939 r. zachodnie ziemie polskie zostały wcielone do Rzeszy Niemieckiej. Powiat chojnicki znalazł się w granicach Okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie. Absolutną władze na tym terenie pełnił namiestnik Rzeszy Albert Forster, który był jednocześnie zwierzchnikiem miejscowych struktur NSDAP.

Masowe aresztowania mieszkańców Chojnic i okolic rozpoczęły się już w pierwszych dniach września 1939 r. Na terenie chojnickiego zakładu poprawczego zorganizowano obóz dla internowanych, początkowo podporządkowany Wehrmachtowi, a później niemieckiej policji i służbie bezpieczeństwa. Trafiali tam przede wszystkim przedstawiciele miejscowej inteligencji, członkowie Polskiego Związku Zachodniego i innych organizacji.

Po krótkim pobycie w obozie więźniowie byli zazwyczaj wywożeni na egzekucję do doliny położonej 1,5 km na północ od Chojnic nieopodal majątku Igły. Na miejscu zmuszano ich do zdjęcia ubrań oraz oddania dokumentów i przedmiotów osobistych. Następnie skazańców prowadzono nad okopy i rowy strzeleckie, gdzie byli mordowani przez członków Selbstschutzu.

Masowe egzekucje rozpoczęły się w połowie października i trwały mniej więcej do pierwszych dni grudnia 1939 r. Liczba rozstrzelanych sięgała 500 osób. W gronie ofiar znaleźli się nauczyciele, samorządowcy, księża, a także lekarze, studenci, kupcy, rzemieślnicy i przedsiębiorcy. Jesienią 1939 r. Niemcy zamordowali tam również 218 chorych umysłowo pensjonariuszy Krajowych Zakładów Opieki Społecznej w Chojnicach.

Chojnicka „Dolina Śmierci” ponownie stała się miejscem masowych egzekucji w ostatnich dniach okupacji. Pod koniec stycznia 1945 r. Niemcy wymordowali tam kolumnę ok. 1000 więźniów pędzonych na zachód, a następnie spalili ich ciała.

Po wojnie w 1945 r. w miejscu zbrodni przeprowadzono prace ekshumacyjne. Szacuje się, że okupant niemiecki zamordował tam ok. 1500 osób. Szczątki ofiar zostały uroczyście pochowane na Cmentarzu Ofiar Zbrodni Hitlerowskich w Chojnicach.

Szef Selbstschutzu w Chojnicach Heinrich Mocek został w 1965 r. skazany przez sąd w Mannheim na karę dożywotniego więzienia. Hans Krüger, szef chojnickiego NSDAP, był po wojnie jednym z założycieli Związku Wypędzonych i pełnił przez pewien czas funkcję jego przewodniczącego. Pod wpływem opublikowanych w prasie oskarżeń został odwołany ze stanowiska. Prowadzone przeciwko niemu postępowanie zostało umorzone ze względu na „brak dowodów winy”.

opr. Paweł Brojek
Źródła: Kazimierz Ostrowski (red.): Dzieje Chojnic. Chojnice: Urząd Miejski w Chojnicach, 2010
Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.