Gen. Władysław Anders – 45. rocznica śmierci

12 maja 1970 r. w Londynie zmarł gen. Władysław Anders, twórca Armii Polskiej w ZSRR, dowódca II Korpusu Polskiego walczącego w kampanii włoskiej, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zgodnie z ostatnią wolą został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym pod Monte Cassino.

Urodził się 11 sierpnia 1892 r. w Błoniu pod Kutnem. Pochodził z rodziny zakorzenionej silnie w tradycji i wierze protestanckiej. Jego ojciec był agronomem pracującym jako administrator majątków ziemskich. Uczęszczał do szkoły realnej w Warszawie.

Po uzyskaniu świadectwa maturalnego w 1910 r. zgłosił się jako ochotnik jednoroczny do służby wojskowej w kawalerii armii rosyjskiej. W następnym roku podjął studia na wydziale mechanicznym Politechniki Ryskiej. Związał się wówczas z Korporacją Akademicką „Arkonia”.

Po wybuchu I wojny światowej został ponownie powołany do służby wojskowej w stopniu porucznika. Służył w korpusie kawalerii, podczas walk z Niemcami został trzykrotnie ranny. W 1916 r. w został skierowany na wojenny kurs Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, który ukończył z pierwszą lokatą. Za czyny bojowe w czasie wojny otrzymał najwyższe rosyjskie odznaczenie wojskowe, Krzyż Świętego Jerzego.

W 1917 r. przyłączył się do powstającego na terenie Rosji I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora–Muśnickiego i wziął udział w formowaniu Krechowieckiego Pułku Ułanów, w którym został dowódcą szwadronu, a następnie szefem sztabu. W 1918 r. wraz z innymi żołnierzami Korpusu został zdemobilizowany przez Niemców, po czym przedostał się na ziemie polskie.

Po powrocie do kraju wstąpił do Wojska Polskiego. Pełnił funkcję szefa sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim. W 1920 r. został dowódcą 15. Pułku Ułanów Poznańskich walczącego w wojnie z bolszewikami. Za zasługi został odznaczony srebrnym krzyżem Virtuti Militari.

W 1921 r. rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Po powrocie do Polski w 1924 r. objął stanowisko szefa sztabu Generalnego Inspektora Kawalerii gen. Rozwadowskiego oraz został dyrektorem kursów dla wyższych oficerów. W 1925 r. pełnił funkcję komendanta stolicy. W czasie przewrotu majowego był szefem sztabu dowódcy obrony Warszawy, ale nie spotkały go za to żadne reperkusje ze strony Piłsudskiego.

W 1928 r. objął dowództwo Kresowej Brygady Kawalerii, a w 1937 - Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. W międzyczasie w styczniu 1934 r. otrzymał awans do stopnia generała brygady. W okresie międzywojennym kilkakrotnie przewodził reprezentacji Polski na zawodach jeździeckich.

Podczas kampanii wrześniowej dowodzona przez niego Nowogródzka Brygada Kawalerii była podporządkowana Armii „Modlin” i walczyła w rejonie Płocka i Warszawy. Od 12 września gen. Anders, jako dowódca Grupy Operacyjnej Kawalerii, wraz z pozostałymi oddziałami wycofywał się ku granicy rumuńskiej. Po agresji sowieckiej na Polskę podjął walki z czerwonoarmistami. Dwukrotnie ranny w starciach pod Lwowem, 29 września trafił do sowieckiej niewoli.

Znalazł się w szpitalu we Lwowie, a później w tamtejszym więzieniu Brygidki. W lutym 1940 r. został wywieziony do Moskwy i osadzony w centralnym więzieniu NKWD na Łubiance. Przetrzymywany przez blisko 2 lata w ciężkich warunkach, w nieogrzewanej celi z niezagojonym ranami, był wielokrotnie przesłuchiwany i bezskutecznie namawiany do wstąpienia do Armii Czerwonej.

Po podpisaniu układu Sikorski-Majski w lipcu 1941 r. został uwolniony i już miesiąc później jako generał dywizji rozpoczął tworzenie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W związku z nieprzychylną wobec Polaków polityką władz radzieckich podjął starania o ewakuację sił polskich z terytorium Związku Radzieckiego. Po wyprowadzeniu ponad 100 tys. żołnierzy i cywilów do Iranu, we wrześniu 1942 r. objął stanowisko dowódcy utworzonej w ten sposób Armii Polskiej na Wschodzie.

Po ewakuacji Armii Polskiej potocznie zwanej Armią Andersa została ona połączona z innymi oddziałami Polskich Sił Zbrojnych stacjonującymi na Bliskim Wschodzie, a w lipcu 1943 r. przeformowana w 2 Korpus Polski. Od wiosny 1944 r. Korpus w składzie 8 Armii Brytyjskiej uczestniczył w walkach na froncie włoskim, m.in. w zwycięskich bitwach o Monte Cassino i Ankonę.

Gen. Anders był zdecydowanym przeciwnikiem wywołania powstania w Warszawie w sierpniu 1944 r. Mimo to apelował do najwyższych dowódców alianckich we Włoszech i Anglii w sprawie zrzutów lotniczych dla walczącej stolicy. W lutym 1945 r. ostro skrytykował ustalenia konferencji w Jałcie, żądając od aliantów pozwolenia na wycofanie Korpusu Polskiego z frontu.

W związku z uwięzieniem przez Niemców gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego od lutego 1945 r. pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. Pod koniec maja przekazał funkcję Naczelnego Wodza wracającemu z niewoli gen. Bór-Komorowskiemu i udał się z powrotem do Włoch.

Organizował pomoc dla Polaków – żołnierzy, więźniów obozów koncentracyjnych, przymusowych robotników i jeńców wojennych. Wielu z nich wstąpiło do II Korpusu. Z inicjatywy gen. Andersa utworzono szereg instytucji mających zapewnić utrzymanie zgłaszającym się Polakom. Powstawały szkoły, warsztaty pracy, organizowano kursy zawodowe.

W maju 1946 r. Polskie Siły Zbrojne zostały zdemobilizowane, a Korpus sprowadzony do Wielkiej Brytanii. We wrześniu 1946 r. rozpoczęły się zapisy do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia – specjalnej nieliniowej formacji, której celem było udzielenie pomocy żołnierzom w przygotowaniu do życia cywilnego na emigracji.

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej pozbawił obywatelstwa polskiego gen. Andersa i 75 innych oficerów, walczących w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Odebrano mu też szlify generalskie.

Pozostając na emigracji, gen. Anders angażował się w działalność polityczną, wojskową oraz społeczną. W listopadzie 1946 r. został mianowany Generalnym Inspektorem Polskich Sił Zbrojnych. Od 1949 r. był przewodniczącym Skarbu Narodowego, w 1953 r. został wybrany prezesem Polskiej Macierzy Szkolnej.

16 maja 1954 r., w dziesiątą rocznicę bitwy o Monte Cassino, został awansowany do stopnia generała broni.

Od 1954 r. był członkiem Rady Trzech. Przez wiele lat przewodniczył też Polskiej Fundacji Kulturalnej. Aktywnie wspierał działanie różnorodnych organizacji, między innymi Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Związku Harcerstwa Polskiego poza Granicami Kraju.

Szukając poparcia dla sprawy polskiej, spotykał się z czołowymi postaciami świata – papieżem Piusem XII, prezydentami USA Dwightem Eisenhowerem i Johnem Kennedym czy prezydentem Francji gen. Charlesem de Gaulle'm. Uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach. Był także autorem wstępu do monografii zbrodni katyńskiej napisanej przez Józefa Mackiewicza pt. „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów”.

Generał Władysław Anders zmarł 12 maja 1970 r. Pochowany został, zgodnie z własną wolą, wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino, we Włoszech. Po upadku komunizmu w Polsce przywrócono mu pośmiertnie obywatelstwo.

Za wybitne zasługi gen. Władysław Anders otrzymał 36 odznaczeń wojskowych z 10 różnych krajów. W 1995 r. Prezydent RP pośmiertnie nadał mu najwyższe polskie odznaczenie – Order Orła Białego. Imię jednego z najwybitniejszych polskich dowódców noszą liczne ulice, place, szkoły czy jednostki Wojska Polskiego.

Paweł Brojek

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.